Cẩm nang bệnh cây - P11: Các bệnh phổ biến trên một số cây trồng quan trọng

P1 | P2 | P3 | P4 | P5 | P6 | P7 | P8 | P9 | P10 | P11 | P12 | P13 | P14

Trong phần này ví dụ về những bệnh phổ biến trên nhiều loại rau và một cây màu được đưa ra nhằm minh họa sự đa dạng của các bệnh trên cây trồng ở Việt Nam. Các bệnh được liệt kê trong mỗi bảng cũng cung cấp một danh sách kiểm tra nhằm giúp việc quan sát trên đồng ruộng. Các tác nhân gây ra nhiều bệnh trong số này chỉ có thể được chẩn đoán chính xác trong phòng thí nghiệm.

Việc chẩn đoán chính xác tác nhân gây bệnh là vô cùng cần thiết trước khi đưa ra biện pháp quản lý bệnh hại tổng hợp. Chẳng hạn như thối rễ do nấm có thể do nhiều tác nhân gây ra như Pythium, Phytophthora, Rhizoctonia và Phoma. Việc phòng trừ các loại nấm này đòi hỏi có các chiến lược quản lý bệnh hại tổng hợp khác nhau.

Sơ đồ minh họa cho mỗi cây trồng được đưa ra nhằm giúp người đọc nhận biết vị trí tìm các triệu chứng của từng bệnh.

Hiểu biết toàn diện về những bệnh này sẽ giúp người đọc trong việc chẩn đoán bệnh trên nhiều cây trồng khác.

1. Các bệnh phổ biến trên cây ớt

Bảng 1 cung cấp danh mục những bệnh phổ biến trên ớt ở Việt Nam (các con số tương ứng với con số trên biểu đồ). Tất cả các bệnh có thể cùng xuất hiện trong một vụ, và một cây có thể bị một hay nhiều bệnh gây hại (Hình 1).

Thối rễ Phytophthora, thối gốc thân, héo vi khuẩn, sưng rễ do tuyến trùng và sâu đục thân đều gây ra triệu chứng héo tương tự.

Bảng 1 Các bệnh phổ biến trên ớt

Hình 1 Các bệnh trên ớt: (a) cây ớt khỏe (trái) và bị héo (phải) có thể do một số bệnh gây ra, (b) thân biến màu nâu, triệu chứng điển hình của bệnh héo xanh do vi khuẩn Ralstonia solanacearum gây ra, (c) thối gốc mốc trắng do Sclerotium rolfsii gây ra, (d) thối rễ Phytophthora do nấm Phytophthora capsici gây ra, (e) ớt bị nhiễm vi rút héo đốm cà chua, (f ) quả ớt bị bệnh thán thư do nấm Colletotrichum sp. gây ra.

2. Các bệnh phổ biến trên cây cà chua

Cà chua mẫn cảm với nhiều loại bệnh khác nhau. (Bảng 2). Cần có các điều tra thêm về bệnh cà chua ở Việt Nam nhằm xác định tất cả các loại bệnh nghiêm trọng hiện có. Đặc biệt là cần có các nghiên cứu chẩn đoán về virút và vi khuẩn gây bệnh trên cà chua.

Các vụ trồng cà chua ở Việt Nam thường bị ảnh hưởng bởi một số bệnh. Một cây có thể bị nhiễm nhiều bệnh, làm cho việc chẩn đoán trở nên khó khăn.

Bảng 2 Các bệnh phổ biến ở cà chua

^a Cần xác nhận sự có mặt của những tác nhân gây bệnh này ở Việt Nam.

Hình 2 Các bệnh ở cà chua: (a) triệu chứng lá quăn, vàng do vi rút gây ra trên những chồi mới mọc. (b) vết loét do vi khuẩn Pseudomonas syringae gây ra trên quả cà chua, (c) Sưng rễ tuyến trùng do Meloidogyne sp. gây ra, (d) đốm mốc lá do Cladosporium fulvum, (e) đốm vòng trên lá do Alternaria solani

3. Các bệnh phổ biến trên cây lạc (đậu phộng)

Lạc dễ bị nhiễm các bệnh trên rễ, quả, thân và lá (Bảng 3 và Hình 3). Cần nghiên cứu chẩn đoán thêm để xác định nguyên nhân chính gây thối rễ và vỏ.

Bảng 3 Các bệnh phổ biến trên lạc

Hình 3 Các bệnh ở lạc: (a) gỉ sắt lạc do nấm Puccinia arachidis gây ra, (b) đốm lá Cercospora (Cercospora arachidicola) và gỉ sắt, (c) lạc bị thối rễ gây triệu chứng biến vàng và còi cọc, (d) thối rễ con và thối quả do Pythium sp., (e) vết bệnh trên lá mầm lạc với rất nhiều bào tử của nấm Aspergillus niger, (f ) thối rễ Pythium ở cây con, (g) cây khỏe (trái) và cây bị thối rễ gây còi cọc (phải)

4. Các bệnh nấm phổ biến trên cây hành

Hành bị nhiễm nhiều bệnh nấm trên lá, thân củ và rễ (Bảng 4). Hầu hết nấm gây bệnh có thể được phân lập khá dễ dàng trên môi trường nhân tạo. Lưu ý tác nhân gây bệnh sương mai là nấm ký sinh chuyên tính và không thể nuôi cấy được trên môi trường nhân tạo.

Những bệnh liệt kê trong Bảng 4 có các triệu chứng điển hình và thường có thể dễ dàng phân biệt ngay trên đồng ruộng và sau đó xác nhận trong phòng thí nghiệm. Nấm gây thối củ có thể tiếp tục lây nhiễm trong quá trình bảo quản.

Bảng 4 Các bệnh nấm phổ biến trên hành

Hành cũng bị nhiễm bệnh cháy lá do vi khuẩn, thối thân củ do vi khuẩn, một số virút thực vật, và một vài bệnh rễ do tuyến trùng (Hình 4). Các bệnh do tuyến trùng chủ yếu gây còi cọc và ít khi làm cây chết, vì vậy thường không được chú ý đến.

Hình 4 Các bệnh ở hành: (a) đốm lá Stemphylium, (b) sương mai do nấm Peronospora sp., (c) Các triệu chứng thối rễ màu hồng do nấm Phoma terrestris

5. Các bệnh nấm phổ biến ở cây ngô (bắp)

Ngô được khuyến cáo trồng luân canh với cây rau để phòng trừ nhiều tác nhân gây bệnh tồn tại trong đất. Ngô có khả năng kháng bệnh héo do vi khuẩn (Ralstonia solanacearum), Sclerotinia sclerotiorum, hầu hết các loài Phytophthora và tuyến trùng gây sưng rễ. Tuy nhiên, ngô khá mẫn cảm với các loài Pythium phổ biến và tương đối mẫn cảm với Sclerotium rolfsii và Rhizoctonia spp. (Bảng 5 và Hình 5). Ngô cũng dễ bị nhiễm bệnh thối thân và bắp do một số loài Fusarium nhưng các loài này lại thường không ảnh hưởng đến cây rau. Danh sách chi tiết hơn về các bệnh trên cây ngô có thể tìm thấy trên trang web http://www.cimmyt.org/english/docs/field_guides/maize/diseases.htm.

Bảng 5 Các bệnh nấm phổ biến trên ngô

Hình 5 Các bệnh ở ngô: (a) ung thư ngô do Ustilago maydis, (b) khô vằn do Rhizoctonia solani, (c) sợi nấm trắng mọc trên bắp ngô bị nhiễm bệnh do Fusarium verticillioides.

Cuốn cẩm nang này được sắp xếp thành các phần sau:

• Phần 1: Phần giới thiệu
• Phần 2: Tổng quát về sức khỏe thực vật và các yếu tố ảnh hưởng
• Phần 3: Quy trình chẩn đoán tác nhân gây bệnh trong phòng thí nghiệm và ngoài đồng ruộng
• Phần 4: Các triệu chứng bệnh cây
• Phần 5: Quy trình và thiết bị làm việc trên đồng ruộng
• Phần 6: Quy trình và thiết bị làm việc trong phòng thí nghiệm
• Phần 7: Giới thiệu sơ lược về phân loại nấm
• Phần 8: Các phương pháp lây bệnh nhân tạo
• Phần 9: Quản lý bệnh hại tổng hợp
• Phần 10: Các bệnh do nấm có nguồn gốc từ đất
• Phần 11: Các bệnh thường gặp trên một số cây trồng có ý nghĩa kinh tế
• Phần 12: Ảnh hưởng sức khỏe từ nấm gây bệnh
• Phần 13: Thiết kế, xây dựng và vận hành các phòng thí nghiệm và nhà lưới dùng cho chẩn đoán
• Phần 14: Phụ lục về cách làm que cấy dẹp, sức khỏe an toàn trong công việc, cũng như các công thức nấu môi trường, các phương pháp khử trùng, và các phương pháp lưu giữ mẫu nấm.