Tìm hiểu về điều kiện đất đai và yêu cầu dinh dưỡng của cây sắn (cây khoai mì)

1. Đặc điểm đất trồng sắn

Trước đây có nhiều ý kiến cho rằng cây sắn là cây trồng phá hoại đất. Hầu hết các vùng trồng sắn đều là vùng đất có vấn đề và con người đã khai thác rất có hiệu quả đặc tính quý của cây trồng này. Cho thấy khả năng chịu đựng tuyệt vời của cây sắn trong điều kiện đất nghèo dinh dưỡng, đất chua, đất có hàm lượng nhôm và mangan cao. Bộ rễ sắn có thể phát triển sâu tới 2,5m để hút nước và dinh dưỡng. Cây sắn có hệ thống cố định cacbon cho phép cây tiếp tục quang hợp có hiệu quả trong điều kiện thiếu nước kéo dài. Vì vậy cây sắn có khả năng hấp thu dinh dưỡng để hình thành nên năng suất ở những vùng đất nghèo dinh dưỡng mà ở đó các cây trồng khác khó có thể sống sót. Chính vì điều này mà cây sắn đã trở thành đối tượng lựa chọn duy nhất cuối cùng của người dân trước khi bỏ hóa.

Về nhu cầu dinh dưỡng, để tạo ra được một tấn chất khô, cây sắn cần lượng dinh dưỡng N và P ít hơn so với một số cây trồng. Nhưng yêu cầu về K lại cao hơn.

Để đạt năng suất 15 tấn sắn củ tươi và 15 đến 18 tấn thân lá, cây sắn đã lấy đi lượng dinh dưỡng trung bình là 74kg N, 16kg P, 87kg K, 27kg Ca và 12kg Mg.

Như vậy rõ ràng với tập quán sản xuất quảng canh, độc canh sắn đã làm cho đất mất sức sản xuất. Sự suy thoái đất, làm cho đất giảm hàm lượng mùn, tăng độ chua và tăng cườ ng quá trình xói mòn, rửa trôi làm cho tình trạng mất cân đối dinh dưỡng ngày càng trầm trọng và đất trồng sắn nhanh chóng bị cạn kiệt dinh dưỡng.

Do khả năng thích ứng và chịu đựng tốt của cây sắn nên hầu hết các vùng trồng sắn trên thế giới đều có những yếu tố bất thuận nhất định.

Cây sắn được trồng trên đất dốc

1.1. Đặc điểm của đất trồng sắn Việt Nam

Sắn được trồng ở hầu hết các tỉnh trong cả nước, từ các vùng đất cao nguyên màu mỡ như vùng Tây Nguyên đến các vùng đất cát dọc bờ biển miền trung và các vùng đất dốc ở khu vực các tỉnh mi ền trung, miền núi phía Bắc. Hầu hết các vùng trồng sắn của nước ta đều là vùng đất đã bị thoái hóa, đất nghèo dinh dưỡng và có độc tố như chua, mặn, phèn.

1.1.1. Tính chất vật lý của đất trồng sắn

Số liệu nghiên cứu ở mộ t số vùng sắn đại diện cho thấy rằng đất trồng sắn ở các tỉnh thuộc Đông Nam Bộ chủ yếu là đất sét, hàm lượng sét từ 51,5% đến 74,0%. đất trồng sắn ở tỉnh Yên Bái và Phú Thọ có hàm lượng sét khá cao từ 55,2% đến 57%. Ngược lại ở Thừa Thiên Huế và Thái Nguyên chủ yếu là đất cát, tỷ lệ cát chiếm từ 54,0% đến 58,7%. Các vùng của tỉnh Tuyên Quang, Yên Bái cũng có tỷ lệ cát khá cao từ 44,0 đến 46,6%.

1.1.2. Tính chất hóa học của đất trồng sắn

Đối chiếu với bảng phân nhóm về tình trạng dinh dưỡng đất:

+ Độ pH: Trung bình

+ Ai (%): Từ thấp đến cao (Thái Nguyên, Yên Bái và Phú Thọ)

+ Ca: hầu hết các vùng trồng sắn đều thừa Ca

+ Mg: các vùng dư thừa Mg là Bình Phước, Bà Ria - Vũng Tàu, Hòa Bình,

+ K: cả các vùng trồng sắn đã nghiên cứu đều rất thiếu kaly.

2. Yêu cầu dinh dưỡng của cây sắn

2.1. Nhu cầu dinh dưỡng đạm của cây sắn

Cây sắn phản ứng mạnh với phân đạm tới một lượng tối thích nhất định, mức độ đó còn phụ thuộc vào mức độ các chất dinh dưỡng khác, đặc biệt là Kali. Dư thừa đạm thúc đẩy phát triển thân lá và giảm phát triển củ, tăng tỷ lệ HCN và giảm tỷ lệ tinh bột trong củ.

Cây sắn ưa hấp thụ đạm dưới dạng NH3. Khi trồng sắn không bón phân, khả năng cung cấp đạm phụ thuộc vào sự phân hủy vật chất hữu cơ và hệ vi sinh vật đất.

Nhu cầu đạm nhiều nhất để hình thành và phát triển thân lá. Đến tháng thứ 6 sau trồng, cây sắn đã hấp thu 94% nhu cầu đạm của chu kỳ sinh trưởng. Phản ứng với đạm thể hiện rõ rệt ở các vùng đất trồng sắn của châu Á hơn châu Mỹ Latinh và châu Phi. Triệu chứng thiếu đạm, biểu hiện rõ rệt trên đất cát và đất có tỷ lệ chất hữu cơ thấp. Thiếu đạm làm cho sinh trưởng của cây giảm rõ rệt, thân, cành, lá nhỏ và lá có màu vàng. Vì vậy, năng suất củ bị giảm rõ rệt. Ngược lại, bón quá nhiều đạm làm cho sinh trưởng thân lá tăng 1 1 % nhưng lại làm giảm năng suất củ tới 4 1 % (hiện tượng sắn bị lốp). Lượng đạm bón tối ưu tùy thuộc vào đất và giống sắn.

2.2. Nhu cầu dinh dưỡng lân của cây sắn

Nhu cầu về lân trong dung dịch đất của cây sắn thấp hơn cây bộ đậu và khoai tây. Bởi vì khả năng hấp thụ lân từ đất có hàm lượng lân dễ tiêu thấp của cây sắn tốt là nhờ sự cộng sinh của nấm - rễ Mycorrhyze. Phản ứng của sắn với bón lân tùy thuộc vào hàm lượng lân dễ tiêu trong đất, quần thể nấm Myconhyze và giống sắn. Điều kiện đất chua và kiềm ảnh hưởng đến khả năng cung cấp lân cho cây. Bón thừa lân không làm giảm năng suất. Giữa N -  P và P - K có tác động mang tính chất bổ sung. Trong đất rất nghèo lân với lượngvừa phải có tác dụng nâng cao rõ rệt năng suất củ và hàm lượng tinh bột.

Ở châu Á, biểu hiện thiếu lân không rõ, bởi vì hầu hết đất trồng sắn thường có hàm lượng lân dễ tiêu.

2.3. Nhu cầu dinh dưỡng kali của cây sắn

Sau mỗi vụ trồng, cây sắn lấy đi từ đất lượng kali rất lớn nhưng nó cũng trả lại đáng kể thông qua các lá rụng. Tác động qua lại giữa N và K bao giờ cũng quan trọng. Khi dinh dưỡng kali không đủ, đạm làm giảm năng suất. Trong một giới hạn, khi dinh dưỡng kali đầy đủ, tăng dinh dưỡng đạm thì năng suất tăng. Bón kali quá nhiều dẫn đến lãng phí, tuy không ảnh hưởng đến năng suất nhưng có thể dẫn đến đói magiê và kết quả là giảm hàm lượng magiê trong lá và giảm năng suất. Bón kali không những tăng năng suất củ mà còn làm tăng hàm lượng tinh bột của củ.

Ở một số nước châu á, các nghiên cứu bón NPK lâu năm cho thấy phản ứng của cây sắn rõ rệt với đạm, kali và ít có nghĩa đối với bón lân.

2.4. Nhu cầu của cây sắn đối với yếu tố dinh dưỡng Canxi và Magiê

Triệu chứng biểu hiện thiếu Canxi hiếm khi thấy ở trên đồng ruộng, trừ một số loại đất rất chua, hàm lượ ng Canxi trao đổi < 0,25 ml/100gr. Cây sắn có thể có phản ứng đối với bón Ca. Magiê là thành phần cơ bản của diệp lục và đóng vai trò quan trọng đối với quang hợp của cây. Trên đất  cực kỳ chua nên bón phối hợp cả Ca và Mg.

2.5. Nhu cầu của cây sắn đối với các yếu tố vi lượng

Kẽm (Zn): Cây sắn rất mẫn cảm với thiếu hụt Zn, đặc biệt rõ rệt ở giai đoạn sinh trưởng ban đầu. Nếu thiếu Zn trầm trọng cây bị chết hoặc năng suất rất thấp. Trên đất kiềm, bón phân Zn (ZnSO₄.7H₂O) không có hiệu quả, bởi vì Zn kết tủa rất nhanh chóng.

Đồng (Cu): Biểu hiện thiếu đồng chỉ thấy trên đất than bùn ở Malaysia - Sắt (Fe) và Mangan (Mn): Triệu chứng thiếu Fe thường thấy là trên đất đá vôi. Trong khi đó biểu hiện thiếu Mn thấy trên đất cát (dọc bờ biển miền Bắc Braxin, miền Bắc Việt Nam).

Bo: Triệu chứng thiếu Bo thấy cả trên đất chua và đất kiềm ở CIAT, Côlômbia, miền Bắc Việt Nam, miền Nam Trung Quốc.

Bón phân kết hợp làm cỏ vun gốc cho cây sắn

3. Chẩn đoán dinh dưỡng

3.1. Chẩn đoán dinh dưỡng qua phân tích đất

Chẩn đoán dinh dưỡng qua phân tích đất là một phương pháp xác định những thông số về hàm lượng các chất dinh dưỡng sẵn có ở trong đất để từ đó xác định lượng phân bón thích hợp trước khi tiến hành trồng sắn. Kết quả phân tích đem so sánh với thang tiêu chuẩn để biết được mức độ thừa thiếu từng nguyên tố dinh dưỡng.

3.2. Chẩn đoán dinh dưỡng qua phân tích lá

Hàm lượng các chất dinh dưỡng trong lá non của cây sắn có quan hệ chặt chẽ với tình trạng dinh dưỡng của cây. (Lá thứ 4 và thứ 5 từ trên ngọn xuống ở tháng thứ 3, thứ 4 sau trồng). Qua kết quả phân tích, đối chiếu với bảng tiêu chuẩn để có biện pháp điều chỉnh việc bón phân cho sắn là một tiến bộ trong việc nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất sắn.