Cây hoa Lay-ơn

Tên gọi khác: Kiếm Lan, hoa day đơn

Giống hoa Lay ơn đỏ

1. Nguồn gốc gốc xuất xứ hoa Lay ơn

Hoa Lay ơn có nguồn gốc từ vùng Châu Phi hạ, phần lớn xuất xứ từ Nam Phi. Chi Lay ơn có khoảng 260 loài khác nhau trong đó 250 loài có nguồn gốc từ vùng Châu Phi hạ Sahara, phần lớn xuất xứ từ Nam Phi; còn 10 loài có xuất xứ Âu – Á. Hoa Lay ơn được sử dụng phổ biến ở các nước phương tây, trong những năm gần đây du nhập vào Việt Nam theo con đường khách du lịch giới thiệu. Hiện nay hoa Lay ơn được trồng phổ biến ở nhiều nơi nhưng diện tích nhiều nhất là ở Đà Lạt.

2. Đặc điểm thực vật học

- Củ và rễ: Lay ơn có bộ rễ chùm phát triển mạnh, phân bố chủ yếu ở lớp đất mặt từ 0 – 15 cm. Có 2 loại rễ: Rễ mọc từ giống ban đầu (củ mẹ) gọi là rễ sơ cấp và rễ mọc từ củ con do củ mẹ đẻ ra gọi là rễ thứ cấp, củ thực chất chính là thân ngầm của cây lay ơn.

- Thân: Cây hoa lay ơn có dạng thân thảo, thân giả được kết hợp bởi các bẹ lá xếp chồng lên nhau, bẹ lá trước xếp phủ lên bẹ lá sau.

Đặc điểm thực vật học của cây Lay ơn

- Lá: Lá cứng hình lưỡi kiếm có 7 – 9 nếp gấp, cuống lá góc rộng và to thành hình cái bao, bao lấy củ; Lá dài 30 – 80 cm, rộng 4 – 5 cm có gân dọc. Giữa phiến lá và bẹ lá không phân biệt rõ rang. Lá xếp thành 2 dãy, mọc thẳng đứng, trên mặt lá phủ một lớp phấn sáp ít thấm nước.

- Hoa: Bên trong hoa có những cụm hoa hình sim, có loài cụm hoa đơn mang nhiều hoa to thuộc chi Gladiolus, có loài mang hoa kép thuộc chi Crocosmica. Bao hoa dính nhau tạo thành một khối, gồm 2 vòng hoa, còn lại 3 nhị ở vòng trong hoa, bao phấn hướng ngoài, màng bao phấn thường có một rãnh, bộ nhị hợp, lá noãn bầu dưới. Cánh hoa ó loại bằng, lượn song…

- Quả: Có 3 ô, trong quả chứa nhiều hạt nhỏ (một quả có từ 100 – 500 hạt). Noãn có phôi tâm lục, nội nhũ nhẵn.

3. Một số giống hoa lay ơn phổ biến ở Việt Nam

3.1 Đỏ cẩm ( Hà Lan):

- TGST 80 – 85 ngày. Thân mập, thẳng, cứng, lá dày, xanh bóng, thuôn thẳng, hoa có 11- 12 hoa tự/bông, bông dài 110 – 115 cm, đường kính 0,9 – 1,0 cm, màu đỏ cẩm, độ bền hoa cắt 7 – 8 ngày.

- Mật độ trồng 120.000 củ /ha (khoảng cách 20 – 15 cm). Thời vụ: 2 vụ chính: Thu đông (tháng 8 – 9) và vụ đông ( tháng 11 – 12). Vùng trồng là các tỉnh phía Bắc và Đà Lạt. Khả năng chống chịu sâu bệnh trung bình.

3.2 Chi non ( Hà Lan):

Giống hoa Lay ơn Chi non

- TGST: 85 – 90 ngày. Thân mập, thẳng, cứng, lá dày xanh, thẳng, hoa 11 – 13 hoa tự/bông, bông dài 110 – 120 cm, đường kính 0,9 – 1,0 cm, màu đỏ cơ, độ bền hoa cắt 7 – 8 ngày.

- Mật độ trồng là 120.000 củ/ha (khoảng cách 20 x 15 cm). Thời vụ: 2 vụ chính: Thu đông (tháng 8 – 9) và vụ đông (tháng 11 – 12). Vùng trồng là các tỉnh phía bắc và Đà Lạt. Khả năng chống chịu sâu bệnh: Trung bình.

3.3 ĐL₁ (giống lai – Viện nghiên cứu rau quả):

- TGST 75 – 80 ngày. Thân mập, thẳng, cứng, lá dày, thẳng, màu xanh đậm, hoa 12 – 13 hoa tự/bông, bông dài 115 – 120 cm, đường kính 0,95 – 1,0 cm, màu tím hoa cà, độ bền hoa cắt 8 – 9 ngày.

- Mật độ trồng là 120.000 củ/ha (khoảng cách 20 x 15 cm). Thời vụ: 2 vụ chính: Thu đông (tháng 8 – 9) và vụ đông (tháng 11 – 12). Vùng trồng là các tỉnh phía Bắc. Khả năng chống chịu sâu bệnh hại: Chống chịu tốt với bệnh khô đầu lá.

3.4 ĐL₂ (giống lai – Viên Nghiên cứu Rau quả)

- TGST 75 – 80 ngày. Thân mập, thẳng, cứng, lá dày, thẳng, màu xanh đậm, hoa 11 – 12 hoa tự/bông, bông dài 110 – 117 cm, đường kính 1,0 – 1,05 cm, màu tím nhạt, độ bền cắt hoa 7 – 8 ngày.

- Mật độ trồng là 120.000 củ/ha (khoảng cách 20 x 15 cm). Thời vụ: 2 vụ chính: Thu đông (tháng 8 – 9) và vụ đông (tháng 11 – 12). Vùng trồng là các tỉnh phía Bắc. Khả năng chống chịu sâu bệnh hại: Chống chịu tốt với bệnh khô đầu lá.

3.5 Đỏ đô (Đà Lạt):

Giống hoa Lay ơn đỏ đô

- TGST 75 – 80 ngày. Thân mập, thẳng, cứng, lá dày, thẳng, màu xanh, hoa 10 – 12 hoa tự/ bông, bông dài 110 – 120 cm, đường kính 1,0 – 1,05 cm, màu đỏ thẫm, độ bền hoa cắt 8 – 9 ngày.

- Mật độ trồng là 120.000 củ/ha (khoảng cách 20 x 15 cm). Thời vụ: 2 vụ chính: Thu đông (tháng 8 – 9) và vụ đông (tháng 11 – 12). Vùng trồng là Hải Phòng và Đà Lạt. Khả năng chống chịu sâu bệnh: Trung bình (trồng ở Hà Nội dễ bị bệnh khô đầu lá).

Ngoài ra có khá nhiều giống trong nước được nhập nội và thuần hóa từ lâu, tên được gọi theo màu sắc hoa và có thể gắn với địa phương: lay ơn đỏ, trắng, đỏ đô, tím đậm, cá vàng, tím nhật, phấn hồng, gạch, phấn hồng lùn, san hô… Nhìn chung những giống này đã bị thoái hóa (do nhân giống vô tính qua rất nhiều thế hệ ) nên chất lượng hoa kém, cần phải phục tráng và cải tạo.

4. Yêu cầu điều kiện ngoại cảnh của hoa lay ơn

4.1 Nhiệt độ

- Lay ơn ưa khí hậu mát mẻ, không chịu được nắng nóng. Nhiệt độ cần cho cây sinh trưởng từ 5 – 25^oC. Trước khi phân hóa mầm hoa (3 lá) và lúc cây có 5 – 6 lá cần nhiệt độ mát mẻ (15 – 22^oC).

Ảnh hưởng củ nhiệt độ đến TGST củ giống hoa Đỏ đô (Đà Lạt).

Lay ơn là cây ưa sáng, cường độ chiếu sáng dưới 3.500 lux thì cường độ quang hợp và thoát hơi nước của cây giảm, cây dễ mọc vống lên, cành lá yếu ớt, màu hoa nhạt.4.2 Ánh sáng

- Nếu trồng vào vụ đông, cần chiếu sáng bổ sung để tăng chất lượng hoa. Số giờ chiếu sáng tiêu chuẩn mỗi ngày là từ 12 – 16 giờ và cường độ ánh sáng là 6.000 lux là phù hợp.

4.3 Đất

- Có thể trồng trên 2 loại đất: Đất cát pha, đất thịt và đất sét, nhưng thích hợp nhất là đất thịt ( có tỉ lệ cát và sét cân đối) với độ pH tương ứng 6 – 6,5.

- Nếu trồng trên đất pha cát độ phì kém cần phải bón nhiều phân hữu cơ dể bổ sung dinh dưỡng cho cây.

- Lay ơn rất mẫn cảm với các loại muối kim loại nặng, đặc biệt là ở đất có hàm lượng chì cao, rễ cây sinh trưởng kém, ảnh hưởng đến ra hoa; Vì vậy trước khi trồng thường phải đo lượng muối trong đất, nếu quá cao thì phải bơm nước rửa đất.

4.4 Nước

- Trong suốt quá trình sinh trưởng của lay ơn luôn luôn phải có đủ nước và mỗi thời kỳ nhu cầu về nước cũng khác nhau.

- Giai đoạn bắt đầu ra lá thứ 3 đến lá thứ 7 là thời kỳ cây có nhu cầu về nước rất lớn, nếu thiếu nước sẽ ảnh hưởng đến phân hóa hoa và giai đoạn này cây cũng sinh trưởng mạnh nhất.

4.5 Không khí

Lay ơn mẫn cảm với môi trường, đặc biệt là không khí. Lay ơn có tính đề kháng mạnh với SO₂, khí Clo, trung bình với SH₂ và đề kháng yếu với khí Flo. Ở những nơi có nồng độ khí Flo trong không khí cao, lay ơn thường bị khô đầu lá.

5. Ý nghĩa của hoa Lay ơn

- Hoa Lay ơn với vẻ đẹp thanh tao, nhiều màu sắc nên nhiều nơi gắn cho hoa các ý nghĩa khác nhau. Vì thế, hoa Lay ơn thường được dùng trong các dịp lễ đặc biệt, các sự kiện và được trồng phổ biến ở nhiều đất nước trên thế giới.

- Dựa vào hình thái giống như lưỡi kiếm vươn lên, trong tình yêu hoa được tương trưng cho tình yêu thầm kín, luôn mong ước được kết duyên cùng nhau.

Một số kiểu cắm hoa Lay ơn ngày tết

- Với từng cá nhân hoa có ý nghĩa như sức mạnh cá nhân luôn có ý trí vươn lên trong cuộc sống, thể hiện long nhiệt huyết, trung thành và không bao giờ bỏ cuộc.

- Hoa Lay ơn còn có ý nghĩa thể hiện qua màu sắc khác nhau như:

+ Hoa có màu vàng thể hiện sự an lành, vui vẻ, từ bi, nhân hậu

+ Hoa có màu đỏ thể hiện tình yêu, sự đam mê, long nhiệt huyết.

+ Hoa màu trắng thể hiện sự thanh tao, thanh khiết.

+ Hoa màu hồng nhạt thể hiện sự ngưỡng mộ, nhẹ nhàn, hiền lành

+ Hoa màu hồng thẫm thể hiện sự hối hận, nhận lỗi,sự quay bờ làm lại.

+ Hoa màu cam thể hiện sự nồng cháy trong tình yêu.

- Trong thời chiến ở nhiều quốc gia xem hoa Lay ơn là loài hoa đấu sĩ. Bởi lá, cành của hoa giống lưỡi kiếm có ý nghĩa tượng trưng cho sự ghi nhớ, danh dự của đấu sĩ thể hiện sự hiên ngang bất khuất không khuất phục trước những khó khăn, không bao giờ bỏ cuộc.

- Ở Việt Nam hoa được dùng bày biện trên những nơi trang nghiêm, những dịp đặc biệt. Người Việt quan niêm rằng đây là loài hoa vượng tài. Một số nơi gọi hoa Lay ơn là Lan Kiếm có ý nghĩa về mặt phong thủy rất lớn với tác dụng trừ tà, xua đuổi điềm xấu và mang lại may nắm, tài lộc cho gia chủ.