Kỹ thuật nhân giống xạ đen bằng phương pháp chiết cành

1. Xây dựng vườn cây mẹ

1.1. Chọn giống

- Cây giống để xây dựng vườn cây mẹ thường là cây hom ở thế hệ đầu của các dòng do các cơ sở nghiên cứu cung cấp hoặc đã qua chọn lọc, khảo nghiệm xuất xứ giống và được chứng minh là cây ưu trội hơn thế hệ bố mẹ.

- Bố mẹ phải có xuất xứ rõ ràng

1.2. Trồng cây

* Thời vụ trồng

- Thông thường cây được trồng vào vụ xuân (tháng 2 - 4) và vụ thu (tháng 8 -10) khi có trời mưa, thích hợp cho những loài cây có sức sống tương đối dài

- Mật độ trồng: 2.500 cây/ha

* Làm đất trồng cây

- Cầy bừa toàn bộ diện tích, xử lý tiêu độc đất bằng vôi bột 300 kg/ha, trước thời gian trồng cây khoảng 1 tháng.

- Cuốc hố theo hàng, kích thước hố 30x30x30cm

- Bón lót cho mỗi hố: 1kg phân chuồng hoai + 50g NPK loại tỷ lệ 5N: 10P: 3K hoặc 200g phân hữu cơ vi sinh. Sau đó trộn đều phân với đất nhỏ rồi lấp đầy miệng hố.

- Trồng cây con được ươm trong bầu dinh dưỡng, chiều cao của cây từ 25 - 30cm, có 5 - 6 lá thật..

- Căn cứ vào điều kiện địa hình và quy mô của vườn giống mà cây giống trong mỗi dòng vô tính có thể trồng theo hàng hoặc khối hàng riêng rẽ và ghi rõ số hiệu của từng dòng.

1.3. Chăm sóc vườn cây giống

* Làm cỏ, xới đất

- Làm cỏ: Nhằm diệt trừ cỏ dại vì nó phát triển rất mạnh, cạnh tranh dinh dưỡng với cây mẹ. Đồng thời cỏ nhiều sẽ tạo môi trường thuận lợi cho sâu bệnh hại phát sinh phát triển làm ảnh hưởng đến tỷ lệ sống và sức sinh trưởng của cây. Do đó phải làm cỏ thường xuyên cho cây trồng.

- Xới đất: Nhằm làm phá vỡ lớp đất mặt bị đóng váng, cắt đứt mao quản giảm bớt lượng nước bốc hơi, cải thiện điều kiện thấm nước và sự thông khí của đất, nhằm tạo điều kiện cho cây sinh trưởng và phát triển.

* Bón thúc phân cho cây

- Bón thúc định kỳ cho cây bằng phân NPK tỷ lệ 5N:10P:3K, với liều lượng 50g/gốc.

2. Thời vụ chiết cành

- Vụ xuân: Chiết tháng 3¸ 4, hạ bầu vào tháng 5 ¸ 6.

- Vụ Thu: Chiết vào tháng 8¸ 9, hạ bầu vào tháng 10 ¸ 11.

3. Ưu nhược điểm của cây chiết

3.1. Ưu điểm

- Cây giữ nguyên được đặc tính di truyền của cây mẹ.

- Cây sớm ra hoa, kết quả, rút ngắn được thời gian kiến thiết cơ bản.

- Cây trồng bằng cành chiết thường thấp, phân cành cân đối rất thuận lợi cho chăm sóc và thu hoạch.

- Thời gian nhân giống nhanh.

3.2.Nhược điểm

- Hệ số nhân không cao, chiết nhiều cành trên một cây sẽ ảnh hưởng tới sinh trưởng và phát triển của cây mẹ.

- Đối với một số giống cây dùng phương pháp chiết cành cho tỉ lệ ra rễ thấp.

4. Tiêu chuẩn của cây mẹ và cành chiết

4.1. Tiêu chuẩn của cây mẹ

Chọn những cây sinh trưởng phát triển tốt, không sâu bệnh.

Cây có chất lượng tốt, mã đẹp, cây ngoài bìa nhận được nhiều ánh sáng.

4.2. Tiêu chuẩn cành chiết

Cành chiết được lấy trên các cây giống đã được chọn lọc ở thời kỳ sinh trưởng khoẻ, cây có năng suất cao, ổn định và không có sâu bệnh nguy hiểm gây hại.

Chọn những cành có đường kính từ 1 - 2 cm ở tầng tán giữa và phơi ra ngoài ánh sáng, không chọn cành la, cành dưới tán và các cành vượt.

Chọn những cành bánh tẻ ở lưng chừng tán (cành ở tầng trung) của cây mẹ, cành có từ 2 - 3 chạc, cành khoẻ sung sức, tán lá cân đối, cành nhận được nhiều ánh sáng.

5. Chuẩn bị hỗn hợp ruột bầu

- Giấy ni lông mầu trắng có kích thước 20 x 25 cm; 25 x 30cm.

- Dây buộc bằng lạt hoặc dây nilông có chiều dài từ 25 - 30 cm, thuốc kích thích ra rễ thường dùng 2,4 D; IAA; NAA, giẻ sạch

- Hỗn hợp bó bầu bao gồm: 50% đất bùn ao phơi khô đập nhỏ + 40% rơm rạ mục băm nhỏ + 10% phân hữu cơ hoai mục. Các thành phần trên được trộn đều với nước có độ ẩm khoảng 60 ¸ 70% .

- Tạo hỗn hợp đất bó bầu: Dùng đất vườn hoặc đất bùn ao phơi khô, đập nhỏ rồi trộn với trấu hoặc rơm, rạ băm nhỏ hoặc rễ bèo tây. Hỗn hợp được trộn theo tỷ lệ 2/3 đất + 1/3 là một trong những chất độn kể trên và được làm ẩm đến 70%

- Kiểm tra độ ẩm bằng cách: Nắm hỗn hợp trong tay khi buông ngón tay ra thấy nắm hỗn hợp còn nguyên vẹn, có hình vân tay và cảm giác mát nhưng không chảy nước ra kẽ ngón tay là được

- Yêu cầu: Hỗn hợp xốp, ẩm và không gây độc tố.

a. Trộn hỗn hợp b. Kiểm tra độ ẩm c. Nắm hỗn hợp đã trộn xong

Hình 2.2.39 : Kiểm tra độ ẩm hỗn hợp

6. Trình tự các bước chiết cành

6.1. Khoanh, bóc vỏ và cạo tượng tầng

- Chọn vị trí khoanh vỏ cách chỗ phân cành tập trung của tán khoảng 15 - 20cm.

- Chọn ngày thời tiết tốt, dùng dao sắc khoanh hai vòng tròn cắt đứt phần vỏ cây cách gốc cành 10 -15 cm, chiều dài vết khoanh gấp 1,5 ¸ 2 lần đường kính cành chiết (dài khoảng 2 - 2,5 cm)

- Sau khi khoanh vỏ, lấy mũi dao rạch một đường dọc theo chiều dài của đoạn khoanh vỏ, tách bóc hết lớp vỏ, sau đó dùng sống dao tiến hành cạo (hoặc dùng dẻ lau) sạch lớp tượng tầng, dùng giẻ sạch lau sạch vết cắt.Bố trí cắt vỏ vào buổi sáng, chiều bó bầu chiết.

* Chú ý:

- Khi khoanh vỏ lưỡi dao không phạm vào phần gỗ ( cắt đứt ống dẫn nhựa nguyên)

- Không nên để chiều dài đoạn khoanh vỏ lớn quá hoặc nhỏ quá.

6.2. Bó bầu

- Buộc giấy nilông thật chặt ở đầu trên của vết khoanh vỏ, sau đó lật ngược nilong. nhằm tránh nước mưa xâm nhập vào vết chiết

- Bẻ đôi nắm hỗn hợp, áp sát vào vết khoanh vỏ sao cho tâm bầu trùng với tâm vết khoanh vỏ.

- Kéo nilông trùm lên hỗn hợp rồi buộc chặt đầu còn lại.

- Khi bó bầu xong, kích thước của bầu có đường kính từ 8 ¸ 10 cm, dài 12 ¸ 15 cm sao cho bầu không bị xoay

Hình 2.2.40: Bó bầu cành chiết

* Chú ý :

- Có thể sử dụng chất kích thích ra rễ dạng dung dịch NAA hoặc IBA được pha với nồng độ 1.000 - 1.500ppm, dùng bút lông hoặc bông nhúng vào dung dịch và bôi vòng tròn vào phần vỏ của miệng vết cắt phía trên để tăng khả năng ra rễ của cành chiết.

- Nếu sử dụng thuốc kích thích sinh trưởng để cành chiết ra rễ nhanh thì cho thuốc vào đầu trên của chỗ khoanh vỏ hoặc có thể trộn vào hỗn hợp ruột bầu.

- Các loại thuốc kích thích ra rễ thường dùng: IBA, IAA, NAA, 2,4D.. nồng độ 20 ¸ 50 phần triệu thường mua dạng thương phẩm.

- Nếu cành chiết ở sát mặt đất, có thể dùng cọc có móc để hãm cành không bật lên, dùng hỗn hợp bó bầu để đắp kín

vị trí đã chiết.

Hình 2.2.41 : Hãm cành chiết

6.3. Chăm sóc cành chiết trên cây

- Sau khi chiết thường xuyên theo dõi cành chiết

- Thường xuyên tưới nước giữ ẩm cho cây mẹ, nếu chiết vào vụ thu đông cần phải phun bổ sung nước ngoài bầu chiết để có độ ẩm thích hợp tạo điều kiện thuận lợi cho bộ rễ phát triển.

- Sau khi chiết từ 30 - 60 ngày, tuỳ theo mùa vụ và giống cây, quan sát lớp màng PE thấy rễ mọc ra. Khi rễ đã chuyển từ màu trắng nõn sang màu vàng ngà thì có thể cưa cành chiết, giâm vào luống ươm.

- Trước khi hạ bầu chiết cần cắt bớt cành, lá rườm rà, lá bị sâu, lá non. Mật độ ươm bầu chiết 20 x 20cm hoặc 30 x 30cm, không nên ươm quá dày, rễ và mầm cành không phát triển được. Cần bỏ màng PE, nếu có điều kiện nên cuốn thêm một lớp rơm trộn đất quanh bầu. Lấp đất cách cổ bầu 3 - 4 cm, tưới đẫm nước, che bớt 50% ánh sáng tự nhiên, hàng ngày tưới nước hai lần. Sau 5 - 10 ngày chuyển sang 1 đến 2 ngày tưới một lần tuỳ theo độ ẩm đất.

- Sau khi hạ bầu chiết 15 ngày bỏ bớt mái che nắng để cây quen dần. Đến ngày thứ 30 bắt đầu tưới thúc phân bằng nước phân chuồng hoai pha loãng hoặc phân khoáng nồng độ 1/200. Sau khi huấn luyện 1,5 đến 2 tháng, khi gặp điều kiện thời tiết thuận lợi có thể vận chuyển cây chiết đi trồng.

6.4. Cắt cành chiết

 6.4.1. Thời điểm cắt cành chiết

Sau khi chiết 2 - 3 tháng, khi bộ rễ có màu vàng rơm đầu rễ hơi trắng thì tiến hành cắt bầu chiết.

 6.4.2. Kỹ thuật cắt

- Dùng cưa sắc hoặc kéo sắc cắt cành chiết cách bầu khoảng 2 cm

- Khi cắt cành chiết không được cầm vào bầu chiết, để tránh làm vỡ bầu hoặc làm đứt rễ của cành chiết.

- Cắt cành chiết xong có thể trồng ngay nếu đúng thời vụ. Trường hợp không đúng thời vụ trồng, thì phải đem giâm cho rễ hoàn thiện mới đem trồng.

6.5. Giâm cành chiết

6.5.1. Giâm vào bầu

- Cành chiết sau khi cắt xuống phải cắt bớt lá, tháo bỏ giấy nilông, được giâm vào trong bầu đan bằng tre nứa hoặc cho vào túi nilông kích thước 25 x 30cm. Hỗn hợp bầu gồm đất bùn ao phơi khô đập nhỏ 80%, phân chuồng hoai 20%, ngoài ra có thêm trấu, mùn cưa hoặc sơ dừa

- Xếp những cành đã giâm dưới tán cây to hoặc xếp vào luống rồi làm dàn che nắng cho cành giâm.

Hình 2.2.42: Giâm cành chiết vào bầu

6.5.2. Giâm vào cát ẩm

Tháo bỏ nilong rồi đắp thêm hỗn hợp đất bùn ao phơi khô đập nhỏ 80%, phân chuồng hoai 20%, độ ẩm của hỗn hợp 60%, dùng rơm rạ bọc bên ngoài rồi giâm cành chiết vào cát ẩm . Độ ẩm của cát khoảng 70%

Hình 2.2.43: Giâm cành trong cát ẩm

a. Tháo bỏ giấy nilông

b. Đắp thêm hỗn hợp

c. Giâm cành vào cát

6.6. Chăm sóc cành giâm

- Sau khi giâm cần phải tưới nước duy trì đủ ẩm và giữa ẩm thường xuyên cho luống giâm, nếu có điều kiện phun mù giữa ẩm cho bộ lá của cành chiết là tốt nhất.

- Sau khi giâm được 2 tuần thì tưới nước phân chuồng pha loãng định kỳ 1 ÷ 2 tuần/lần.

- Làm cỏ, phòng trừ sâu bệnh hại, đến thời vụ chọn những cây xanh tốt, không sâu bệnh đem trồng.

- Cây con được đưa đi trồng ngoài vườn sản xuất khi có bộ rễ phát triển, cành lá xanh tốt.

7. Những nguyên nhân sai hỏng và biện pháp khắc phục