Thu hái, sơ chế và bảo quản hạt Trôm

Nhu cầu trồng rừng bằng cây con từ hạt hiện nay rất ít mà chủ yếu là trồng rừng bằng các giống vô tính sản xuất công nghệ nuôi cây mô và giâm hom có năng suất cao hơn hẳn so với cây trồng từ hạt.

Ưu điểm của phương pháp sản xuất cây giống bằng hạt là kỹ thuật đơn giản, dễ làm, cây có bộ rễ phát triển mạnh, tuổi thọ cao hơn, hệ số nhân giống cao và chi phí sản xuất thấp hơn các phương pháp nhân giống khác.

Nhược điểm chủ yếu của trồng rừng bằng cây con từ hạt là: Chu kỳ kinh doanh rừng dài hơn so với trồng rừng bằng cây mô hoặc cây hom. Ngoài ra nguồn hạt giống từ các rừng giống, vườn giống được công nhận rất hạn chế về số lượng.

1. Chuẩn bị dụng cụ, vật tư

• Sào cắt cành, cắt quả.

Hình 1: Sào cắt cành

• Thang

Hình 2: Thang thu hái quả

2. Thu hái quả trôm

2.1. Lựa chọn cây mẹ lấy giống

Thu hái hạt giống trên các cây mẹ có tuổi trên 10 năm, tán cân đối, lá có màu xanh đậm, thân thẳng.

Cây sinh trưởng phát triển tốt, cho nhựa với năng suất cao, chất lượng tốt. Cây để thu hoạch hạt giống không nên khai thác mủ trong 1 - 2 năm nhằm đảm bảo sức sống cho cây và chất lượng hạt giống tốt.

Hình 3. Vườn Trôm lấy giống

2.2. Thu hái quả trôm

• Thời gian thu hái: Quả Trôm chín tương đối tập trung trong tháng 1 đến nửa tháng 2 ương lịch.

• Khi quả chín màu quả chuyển từ màu xanh sang màu đỏ. Chỉ thu hái các quả đã có màu đỏ còn ở trên cây bằng sào. Không được thu hái quả còn xanh. Trong thời gian quả chín phải thường xuyên theo dõi, khi thấy màu quả chuyển từ xanh sang đỏ phải thu hái ngay. Nếu để chậm, quả khô hạt rơi ra ngoài khó thu hoạch.

Hình 4: Quả Trôm bắt đầu chín                Hình 5: Quả Trôm chín

• An toàn lao động khi thu hái quả và hạt giống

- Trước khi thu hái quả và hạt giống phải điều tra tình hình của quả và hạt.

- Bồi dưỡng nghiệp vụ an toàn lao động và phương pháp sử lý quả hạt sau thu hái cho người trực tiếp thu hái.

+ Kiểm tra dụng cụ trước khi thu hái.

+ Không uống rượu bia trước khi trèo cây.

+ Thắt dây an toàn.

+Không trèo những cành khô, nhỏ mục và khi mưa to.

+Trang bị đầy đủ đồ dùng bảo hộ lao động dụng cụ y tế, thuốc men để sơ cứu ban đầu khi xảy ra mất an toàn lao động.

+Quả hạt thu hái về được nghiệm thu và để riêng từng lô.

+Không thu hái quả, hạt vào ngày trời mưa giông.

3. Sơ chế quả trôm sau khi thu hái

Sau khi thu hoạch quả, việc quyết định tách hạt tại trung tâm chế biến hay tại nơi thu hái phụ thuộc vào điều kiện cụ thể từng địa phương. Nhìn chung nên tách sớm hạt khỏi các phần khác của quả nhằm lấy hạt chắc, loại trừ tạp vật, hạt lép, giảm bớt trọng lượng trong bảo quản, kéo dài sức sống của hạt.

3.1. Chuẩn bị dụng cụ để bảo quản quả trôm

Dụng cụ phơi quả: nong, nia, bạt…

Hình 6: Bạt, nia phơi quả

3.2. Nguyên tắc chung trong bảo quản quả trôm

• Làm sạch quả.
• Tách hạt ra khỏi quả.

3.3. Sơ chế quả trôm

3.3.1. Ủ quả

Quả phải được làm sạch sơ bộ khỏi các mẩu cành, vỏ, lá và tạp vật khác trước khi tách, làm sạch, bảo quản hoặc gieo. Do các tạp vật chiếm nhiều chỗ, ngoài ra các mẩu cành, lá còn có thể mang mầm bệnh mà ở hạt không có. Làm sạch tạp chất trước khi tách hạt dễ hơn nhiểu sau khi tách hạt.

Ủ quả là một quá trình bảo quản một cách cẩn thận nhằm làm cho chúng thích hợp hơn cho các công đoạn như sau: làm khô, tách, bảo quản dài hạn. Quá trình ủ còn giúp quả chin đều và khô đi. Do quả không bao giờ chín cùng một thời điểm, ngay cả trong cùng một loài, một lâm phần, bởi vậy ngay cả khi tiến hành thu hái vào lúc chín rộ thì vẫn có một tỷ lệ hạt đã rắn chắc song chưa chín hoàn toàn.

3.3.2. Phơi quả trôm sau khi ủ

Quả sau khi ủ đã chín đều, tiến hành phơi trên nong, nia. Hong khoảng 2 đến 3 ngày cho vỏ quả khô đều. Yêu cầu chính khi phơi quả:

+ Phải đảo quả thường xuyên để quá trình khô, mở và tạch hạt được đồng

đều;

+ Phải có các điều kiện, phương tiện chống mưa kịp thời bằng cách chuyển quả vào trong kho hoặc làm mái che kịp thời;

+ Phải chú ý tránh nhiệt độ quá cao khi hạt còn ướt, bằng cách hong quả trước khi phơi hoặc tránh phơi quả còn ướt trên các tấm thép hoặc đậy chúng bằng các tấm kính, màng ni lon;

+ Phải thu gom thường xuyên hạt đã tách ra khỏi quả, tránh để lâu ưới nắng gắt.

+ Chú ý chống chim, chuột.

+ Do hạt có dầu nên để giữ phẩm chất hạt, tránh phơi quả  ưới nắng gắt.

3.3.3. Tách hạt quả trôm

Quả là quả khô tự mở nên hạt tự tách ra khỏi quả khi quả mở. Cần thu luôn hạt khi quả mở.

4. Bảo quản hạt quả trôm đúng cách nhất

4.1. Làm sạch hạt trôm

Sau khi tách hạt khỏi quả tiến hành làm sạch hạt: loại bỏ hạt lép, hạt không có sức sống và các tạp chất. Tránh làm rụng lớp lông bao xung quanh hạt.

Hình 7: Hạt Trôm đạt và chưa đạt tiêu chuẩn

4.2. Bảo quản hạt trôm

- Hạt phơi tiếp 2 - 3 ngày trong bóng râm cho khô và đưa cất trữ.

Hình 8: Hạt Trôm sau khi phơi khô

• Trộn 1kg hạt với 2 - 4g Xerezan.

• Sau đó cho hạt vào chum, vại, thùng phuy có nắp đậy tránh chuột hay các loại côn trùng phá hại và ngăn không cho hạt tiếp xúc với không khí bên ngoài.

• Cất ở nơi thoáng mát, độ ẩm của hạt khi đưa vào bảo quản từ 7 - 8 %. Phương pháp này có thể uy trì sức sống của hạt không quá một năm, bảo quản nơi thoáng mát không để ánh nắng chiếu vào.

Một kilôgam hạt giống đạt tiêu chuẩn có từ 550 - 600 hạt, tạo được khoảng 400 - 450 cây giống.

• Một số chú ý khi bảo quản hạt giống cây rừng

• Kho bảo quản hạt giống phải khử trùng bằng nước vôi đặc (04 kg vôi hoà trong 10 lít nước).

• Dụng cụ: Chum, vại, chai, lọ, túi nilon khử trùng bằng foóc môn 1%.

• Nơi bảo quản phải cao ráo, thoáng mát, không mưa dột, ghi rõ lý lịch lô hạt, nhãn mác, xếp đặt khoa học, thuận tiện cho kiểm tra.

Hình 9: Bảo quản hạt trôm giống.