Cây sài đất

Tên khoa học: Wedelia chinensis (Osbeck) Merr.

Tên gọi khác: Cúc nháp, ngổ núi, tân sa

1. Nguồn gốc và phân bố cây sài đất

Cây sài đất có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới châu Á. Ở Việt Nam Cây sài đất phân bố khắp cả nước, từ đồng bằng trung du đến miền núi. Cây thường mọc hoang ở bờ ruộng, ven đường, bãi đất trống, vườn nhà hoặc được trồng làm cây dược liệu đặc biệt ở cac tỉnh Hà Giang, Lào Cai, Sơn La, Hòa Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Nam, Tây Nguyên và khu vực Nam Bộ.

2. Đặc điểm thực vật học cây sài đất

Thân: Cây thảo sống lâu năm, thân bò lan trên mặt đất hoặc hơi leo. Thân có màu xanh, khi già chuyển hơi nâu, có lông thưa. Thân có nhiều đốt, tại mỗi đốt có khả năng mọc rễ khi tiếp xúc với đất.

Lá: Lá mọc đối, hình bầu dục thuôn dài hoặc hơi tròn. Mép lá có răng cưa nhỏ, gân nổi rõ. Bề mặt lá có lông mịn, giúp cây giữ nước tốt.

Hoa: Hoa có màu vàng tươi, mọc đơn độc ở nách lá hoặc đầu cành. Hoa hình đầu, giống hoa cúc, có đường kính khoảng 1.5-2 cm. Cánh hoa xếp thành nhiều lớp, có tua nhọn ở đầu.

Quả và hạt: Quả bế, nhỏ, màu nâu sẫm khi già. Quả có chứa hạt nhưng ít thấy cây sài đất mọc từ hạt do khả năng sinh sản vô tính mạnh mẽ từ thân bò.

3. Điều kiện sinh trưởng

Cây sài đất ưa sáng, có thể chịu hạn nhưng phát triển tốt nhất ở môi trường đất ẩm, giàu dinh dưỡng.

Sinh trưởng mạnh ở nhiệt độ từ 20-35°C, thích hợp với khí hậu nhiệt đới.

Cây có khả năng phát tán nhanh nhờ thân bò và mọc rễ ở các đốt, giúp dễ dàng nhân giống và mở rộng vùng phân bố.

4. Thu hoạch và sơ chế cây sài đất

Thu hoạch: Cây sài đất có thể thu hoạch quanh năm, nhưng tốt nhất là vào mùa khô (từ tháng 4 đến tháng 10) khi cây phát triển mạnh và chứa nhiều dược chất. Nên thu hái vào buổi sáng khi trời khô ráo để đảm bảo chất lượng dược liệu.

Sơ chế: Sau khi thu hái, rửa sạch bụi bẩn, đất cát và loại bỏ những lá vàng úa. Sài đất tươi có thể được bọc trong túi nilon hoặc màng bọc thực phẩm và bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh từ 3-5 ngày. Nếu muốn sử dụng lâu dài, có thể đem phơi hoặc sấy khô ở nhiệt độ 50-60°C trong 8-12 giờ đến khi khô giòn. Dược liệu khô nên được bảo quản trong túi nilon kín, hũ thủy tinh hoặc túi hút chân không tránh ẩm mốc để ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Thời gian bảo quản có thể kéo dài từ 6-12 tháng.

5. Một số bài thuốc chữa bệnh từ cây sài đất

5.1. Bài thuốc thanh nhiệt, giải độc, trị mụn nhọt, rôm sảy

Dùng 50-100g sài đất tươi hoặc 30-50g sài đất khô sắc với 1 lít nước, chia làm 2-3 lần uống trong ngày, uống liên tục trong 5-7 ngày để thấy hiệu quả, có thể dùng nước sắc để rửa vùng da bị viêm, mụn nhọt.

5.2. Bài thuốc trị viêm họng, viêm amidan, ho có đờm

Lấy 50g sài đất tươi, rửa sạch, giã nát, chắt lấy nước cốt thêm chút muối, dùng nước này ngậm và súc miệng hàng ngày hoặc sắc 30-40g sài đất khô với 700ml nước, uống làm 2 lần/ngày.

5.3. Bài thuốc chữa viêm bàng quang, viêm đường tiết niệu

Dùng 50g sài đất tươi, 30g mã đề, 20g râu ngô, 20g kim tiền thảo sắc với 1 lít nước, uống thay nước hàng ngày, dùng liên tục trong 7-10 ngày để đạt hiệu quả tốt.

5.4. Bài thuốc chữa viêm tuyến vú, áp xe vú

Dùng 100g sài đất tươi, giã nát cùng 1 ít muối hạt đắp lên vùng vú bị viêm, sưng đau kết hợp uống nước sắc sài đất 50g/ngày để hỗ trợ điều trị từ bên trong.

5.5. Bài thuốc hạ sốt, giải cảm

Dùng 100g sài đất tươi, 50g lá tre, 50g lá nhọ nồi sắc với 1 lít nước, chia 2-3 lần uống trong ngày có thể kết hợp xông hơi với lá sài đất, lá bưởi, lá tía tô để giảm sốt nhanh hơn.

5.6. Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm khớp, đau nhức xương khớp

Dùng 50g sài đất, 30g lá lốt, 30g ngải cứu sắc với 800ml nước, uống trong ngày kết hợp giã nát sài đất với muối, sao nóng rồi đắp lên vùng khớp bị đau.

5.7. Bài thuốc chữa mề đay, dị ứng, ngứa ngoài da

Dùng 100g sài đất tươi, 50g lá khế, 50g lá kinh giới đun nước để tắm hoặc rửa vùng da bị ngứa uống thêm nước sắc sài đất 50g/ngày để hỗ trợ thanh nhiệt bên trong.

5.8. Bài thuốc trị viêm gan, vàng da

Dùng 50g sài đất, 30g cà gai leo, 20g diệp hạ châu, 20g nhân trần sắc với 1 lít nước, chia uống 2 lần/ngày, sử dụng liên tục trong 2-3 tuần để thấy hiệu quả.

Kết luận: Cây sài đất là một dược liệu quý với nhiều công dụng trong y học cổ truyền. Nhờ đặc tính dễ trồng, sinh trưởng nhanh, cây sài đất có thể được khai thác làm dược liệu hoặc trồng làm cây cảnh phủ nền. Việc sử dụng sài đất đúng cách sẽ giúp hỗ trợ điều trị nhiều loại bệnh hiệu quả, an toàn.