Kỹ thuật tỉa cành, tạo tán cho cây ca cao

1. Nguyên lý chung

* Nguyên lý chung của việc tỉa cành tạo tán là:

- Điều chỉnh cây phát triển cân đối, cành vươn đều mọi hướng để nhận được ánh sáng nhiều nhất.

- Tán lá phải tỏa kín không gian dành riêng cho từng cây và không có những lỗ hổng trong tán cây.

- Dưới tán lá phải thông thoáng để giảm thiểu sâu bệnh.

- Chiều cao cây hợp lý để dễ chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh và thu hoạch.

2. Ý nghĩa của việc cắt tỉa, tạo tán.

- Sau khi cắt tỉa cây sẽ tạo ra các chồi mới sinh trưởng mạnh và có nhiều khả năng để các cành mới này cho hoa trái, giúp giữ được sản lượng ổn định hằng năm. Ở những cây già, khả năng ra hoa trái giảm do giảm sinh trưởng của chồi thì việc cắt tiả sẽ cho hiệu quả cải thiện. Việc đốn tái sinh (cắt tỉa nặng) cũng nhằm mục đích này.

- Cắt tỉa giúp là việc điều chỉnh ánh sáng truyền vào tán cây, qua đó giúp cải thiện về chất lượng, màu sắc và kích thước trái.

- Cây có tán dày nếu không cắt tỉa thì khi cây cho nhiều trái thì trái sẽ có kích thước nhỏ và màu sắc kém đi do kết quả từ sự không cân đối của chất đạm và chất đường bột.

- Cây được cắt tỉa cũng thường xuyên giúp tăng được tỉ lệ đậu trái. Việc loại bỏ một vài điểm sinh trưởng sẽ giúp tăng một cách gián tiếp quá trình cung cấp nước và đạm cho các điểm sinh trưởng còn lại. Đối với cây phát triển vượt mức (sung mãn) thì việc cắt tỉa bớt cành lá sẽ tạo điều kiện cho cây dễ ra hoa tạo trái hơn.

- Việc tỉa bỏ hoa trái tuy có làm giảm năng suất tổng cộng nhưng tăng được năng suất trái có giá trị thương phẩm. Ngoài ra việc cắt tiả còn là một biện pháp làm giảm nguồn lây lan sâu bệnh trên cây.

3. Cắt tỉa, tạo tán cho cây ca cao

- Cây ca cao khi được cắt tỉa, tạo tán (tạo hình) mới cho năng suất cao và ổn định.

- Thời kỳ kiến thiết cơ bản chỉ để mỗi cây có 1-2 thân chính và loại bỏ những cành vượt, cành yếu. Nếu trồng cây ghép cần đặc biệt chú trọng loại bỏ các chồi nằm dưới vết ghép.

- Thời kỳ kinh doanh: hàng năm cần cắt bỏ những cành đâm ngược, những cành sà đồng thời cắt bỏ những cành yếu, cành khô, cành sâu bệnh. Thường 1 năm cắt cành khoảng 3 lần. Nếu cắt tỉa đúng kỹ thuật tán cây sẽ cân đối (hình 3.2), còn nếu cắt tỉa không đúng trong tán cây sẽ có lỗ hổng.

Tỉa cành không đúng kỹ thuật - Tỉa cành đúng kỹ thuật

- Việc cắt tỉa, tạo tán nên bắt đầu ngay từ khi mới trồng và phải được thực hiện từ giai đoạn cây con nhỏ. Kỹ thuật cắt tỉa tạo hình, tạo tán tùy thuộc vào cây trồng từ hạt hay cây ghép.

3.1 Kỹ thuật cắt tỉa, tạo tán

- Kỹ thuật tạo hình, tạo tán tùy thuộc vào cây trồng từ hạt hay cây ghép.

a. Cây từ hạt (thực sinh)

- Trái ca cao phát triển từ thân nhưng không phải nhiều thân cho nhiều trái. Xét về mặt hình thái, sự phát triển cân đối tròn đều của tán lá là yếu tố chính ảnh hưởng đến năng suất. Chỉ giữ một thân chính để việc tạo tán được thuận lợi.

- Điều chỉnh điểm phân cành đầu tiên có độ cao 1,1 – 1,3 m từ mặt đất

Điểm phân cành đầu tiên cách mặt đất 1,1 - 1,3m

- Trường hợp cây phân cành thấp do thiếu nước, không che bóng, nhiệt độ cao hoặc thiếu dinh dưỡng cần phải cắt bỏ ngay ngọn ở vị trí dưới điểm phân cành và điều chỉnh các yếu tố giới hạn (tưới nước, bón phân, che bóng...) sau khi cắt ngọn chồi vượt ở nách lá sẽ mọc và phát triển thẳng đứng. Bằng cách này có thể đưa vị trí phân cành lên thêm khoảng 50 cm khi chồi vượt mới mọc phân cành trở lại.

- Ngoài ra, ta có thể giữ tầng cành thứ nhất và nuôi thêm chồi vượt để tạo cành thứ 2. Khi tầng cánh thứ 2 phát triển tốt, tỉa bỏ hoàn toàn tầng cành thứ nhất. Cây sinh trưởng tốt chỉ giữ cố định một tầng cành là đủ.

a. Cắt bỏ tầng cành đầu tiên nếu thấy cây phân cành vị trí quá thấp - b. Chồi bên phát triển sau khi cắt bỏ tầng cành đầu tiên

- Tất cả chồi vượt mọc ra sau đó cần được tỉa bỏ để thúc đẩy cây phát triển các cành ngang.

- Khi cây đã giao tán, nên tỉa thoáng vùng thân chính và chung quanh điểm phân cành để kích thích phát triển trái và hạn chế sâu bệnh.

- Cần đặc biệt lưu ý không tỉa quá nặng ngay một lần để tránh thân cành bị lộ ra ánh sáng trực tiếp thời gian dài sẽ bị cháy nắng, cây dễ mắc bệnh, trái ít..

a. Chổi khỏe nhất được giữ lại - b. Chồi vượt - c. Tỉa thưa quá nhiều - d. Tỉa thưa vừa phải

b. Cây ghép

- Do mầm ghép lấy từ cành ngang cây không phát triển tầng cành. Để đảm bảo tán lá phát triển đều các hướng nên tạo dạng nhiều thân (từ 3 - 5). Các nhánh phụ ở phần gốc, cành bị che khuất hay mọc hướng xuống, cành mọc đan xen lẫn nhau cần được tỉa bỏ để tạo sự thông thoáng cho cây, hạn chế sâu bệnh, kích thích ra hoa và tiện việc chăm sóc thu hoạch

- Sau khi trồng dùng cọc cố định cây ghép để tránh gió lung lay gốc đồng thời giữ cho đoạn thân sát gốc thẳng đứng . Khi cây tiếp tục tăng trưởng đầu cành có xu hướng nghiêng về một bên. Nhiều cành cấp 2 xuất hiện, nên cắt bỏ những cành thấp gần mặt đất và đoạn thân gần gốc cần được tỉa trống.

a. Cây ghép trong vườn ươm luôn nghiêng về một bên - b. Cố định cây ghép sau trồng

a. Thân chính (a), cành thứ cấp (b-c) - b. Tỉa trống đoạn thân gần gốc

- Các chồi bên của mầm ghép phát triển sớm tạo nên cây có dạng bụi với rất nhiều thân gồm thân chính (mầm ghép) và cành thứ cấp phát triển từ thân chính. Tạo hình cây ghép cần tiến hành từ từ và thường xuyên. Tỉa bỏ hoàn toàn các cành thứ cấp trên các thân chính trong khoảng 1 mét cách mặt đất khi cây vào giai đoạn kinh doanh. Cũng như cây thực sinh, tránh để thân, cành lộ ra ánh sáng trực tiếp trong thời gian dài sau khi tỉa.

- Cây cần được cắt tỉa và tạo hình như sau: 

+ Có 1 thân chính khỏe và mọc thẳng.

+ Có 3 - 5 cành cấp 1

+ Cành cấp 1 đầu tiên được giữ lại cách mặt đất ít nhất 50 cm.

+ Các cành mọc đều các hướng

+ Tán lá tròn đều, cân đối

 Tạo tán cây trồng từ cây ghép

* Các biện pháp để tạo tán cho ca cao

- Tỉa chồi vượt: 

+ Cách nhận biết chồi vượt: Chồi vượt là chồi mọc ra từ gốc ghép, lá mọc theo hình xoắn ốc, cuống lá dài.

+ Tác hại của chồi vượt: Cạnh tranh dinh dưỡng, lấn át thân ghép không phát triển, cây bị lệch tán.

+ Nếu tỉa bỏ chậm, chồi vượt sẽ cản cành cấp 2 trên cành chính. Hậu quả làm cho cây ca cao sẽ bị lệch tán. Tán lá không tận dụng khoảng không gian dành riêng cho nó, dẫn đến sử dụng ánh sáng thấp.

- Hướng xử lý: thường xuyên phát hiện chồi vượt và cắt bỏ ngay khi phát hiện.

a. Chồi vượt (a), cành cấp 2 (b) - b. Cây ghép trong giai đoạn kinh doanh đã định hình

- Tỉa cành, chồi cấp 1 mọc thấp:

Một vài khái niệm cần biết:

+ Thân ghép: Phần mọc ra từ bộ phận ghép (cây giống ghép đủ tiêu chuẩn chỉ có 1 thân ghép).

+ Chồi cấp 1: Phần mọc ra từ thân ghép, còn non

+ Cành cấp 1: Phần mọc ra từ thân ghép cành hóa gỗ lá đã phát triển thành thục.

a. Cây ghép định hình với 3 thân chính - b. Thân chính phát triển cân đối về 3 hướng

Nếu thân ghép có nhiều chồi hoặc nhiều cành cấp 1 và có chồi hoặc cành cấp 1 mọc thấp thì tỉa bỏ chồi hoặc cành mọc thấp càng sớm càng tốt.

Nếu cây ghép còn yếu và thấp dưới 40 cm thì chỉ tỉa bỏ chồi mọc thấp (cách gốc dưới 20 cm). Khi cây phát triển sẽ tỉa nâng dần chiều cao thân lên.

Trường hợp cây có 2 thân: Chọn giữ lại thân to khỏe có nhiều lá hơn. Tỉa bỏ ngay thân yếu, thân ít lá. Chỉ giữ lại 1 thân duy nhất. Nếu 2 thân phát triển tốt như nhau thì có thể giữ lại cả 2 nhưng các chồi cành mọc thấp trên 2 thân này đều cắt bỏ như trường hợp 1 thân.

Đối với cách trồng nghiêng: Giai đoạn đầu cành chính phát triển mạnh hơn cành cấp 2, tuy nhiên về sau sự chênh lệch này không đáng kể, và cây ghép định hình với 3 thân chính với 3 hướng khác nhau, tạo ra bộ khung chính cho cây có bộ tán cân đối, tròn đều. Nếu cành chính phát triển quá mạnh, ngọn cành nên được cắt bỏ để làm chậm sự tăng trưởng nhằm tạo sự phát triển cân bằng với cành cấp 2.

Không nên để cành chính nằm nghiêng sát mặt đất, cản trở đi lại và thân cái dễ bị nhiễm bệnh do đất văng bám, cành thứ cấp đầu tiên nằm quá gần gốc (hình 3.20).

Thân chính - Cành chính nằm nghiêng sát mặt đất

 Đối với trồng đứng:

- Dùng cọc cố định cây theo hướng thẳng đứng, cần phải buộc vào thân phần cây mới tăng trưởng. Giai đoạn đầu cành cấp 2 phát triển về 2 phía dọc theo thân chính.

Cố định cây theo hướng thẳng đứng

- Khi cây lớn dần các cành này có xu hướng tăng trưởng về phía trước hoặc phía sau vào khoảng không gian còn trống.

a. Cây ghép trồng đứng nhìn từ phía trước  - b. Cây ghép trồng đứng nhìn từ phía sau

Lưu ý: Khi tỉa tạo hình tán cây ghép phải luôn nhớ quy luật sinh trưởng của thực vật là thân cành có xu hướng mọc thẳng lên hoặc vươn tới những khoảng trống có ánh sáng nhiều hơn.

Để hỗ trợ cho các cành ở vị trí đã chọn mọc đúng hướng, ta cần dọn sẵn không gian cành sẽ vươn tới bằng cách tỉa bỏ những chồi, cành không mong muốn mọc chen vào khoảng không gian này. Tùy theo cách giữ cành chính nghiêng hay thẳng đứng khi mới trồng, sự tạo hình cũng có sự khác biệt.

a. Cây ghép trồng đứng nhìn từ phía trước  - b. Cây ghép trồng đứng nhìn từ phía sau

3.2.  Các biện pháp kích thích cây phân cành.

a. Điều chỉnh bóng che ngay

- Phải đảm bảo đủ nắng (khoảng 25 % ánh nắng) mới kích thích ca cao phân cành, kết hợp bón phân tưới nước đầy đủ.

b. Hãm ngọn 

- Nhằm kích thích thân ghép nảy chồi, tạo ra nhiều cành cấp 1.

* Cách làm:

- Dùng kéo cắt phần ngọn cây ở vị trí sau:

- Nếu thân ghép cao hơn 1 mét thì hãm ngọn ở đoạn thân cao khoảng 80cm.

- Nếu thân ghép cao khỏang 80 cm và đang có cơi lá non: đợi đến khi lá chuyển sang bánh tẻ hãm ngọn ở lá đoạn bánh tẻ trên cùng.

- Sau khi hãm ngọn, cây ra chồi rất nhiều cần lảy bỏ những chồi thấp dưới 50cm.

* Thời điểm:

- Việc hãm ngọn ca cao tùy thuộc vào chiều cao và sự phân cành của thân ghép chứ không phụ thuộc vào độ tuổi của cây. Cần phải hãm ngọn trong các trường hợp sau:

- Thân ghép cao trên 80 cm, các cơi lá đã thuần thục mà chưa có cành cấp 1, hoặc cành cấp 1 nhỏ, yếu.

- Thân ghép cao trên 80 cm, có ít cành cấp 1 nhưng mọc thấp (sát gốc.)

- Công việc này thường thực hiện ở giai đoạn sau trồng khoảng từ 6 đến 9 tháng tuổi.

4. Cố định cây

- Nhằm hạn chế lay gốc, đổ cây và giúp đọan thân ở dưới gốc (khỏang 70 cm tính từ gốc lên) mọc thẳng. Nên thực hiện việc này ngay từ khi mới trồng và trong suốt thời kỳ trồng mới.

- Dùng cây tre, le, gỗ... dài khoảng 70 - 80 cm cắm chắc xuống đất (Nên cắm xiên). Dùng dây nylon hay dây mềm (tốt nhất là dây chuối, vải cũ) để buộc cây ca cao vào cọc giữ cho thân cây mọc thẳng,

Lưu ý: Nên thường xuyên kiểm tra; thay hoặc buộc lại dây và cọc.