Cây sầu riêng

Nguồn gốc, giá trị kinh tế và tình hình sản xuất

Nguồn gốc cây sầu riêng

Cây sầu riêng có nguồn gốc ở vùng Đông Nam Á, ở Malaysia và Indonesia.

Đặc điểm hình thài sầu riêng

Các nước trồng được sầu riêng

Cây sầu riêng được trồng nhiều ở Thái Lan, Malaysia, Inđônêsia, Việt Nam, Mianma, Philippin, Campuchia, Lào, ngoài ra còn trồng ở Ấn Độ, Srilanca, Brunây.

Giá trị dinh dưỡng và kinh tế của cây sầu riêng

• Giá trị dinh dưỡng

Sầu riêng là một loại quả rất bổ, các giá trị về calo, đường, đạm, chất béo, chất khoáng đều rất cao so với các loại quả khác.

Hạt/hột sầu riêng chứa 3,1% protit, 0,4% lipit, các chất P, Na, K, Ca, Mg, Fe, vitamin B1, B2, C... do đó cũng được sử dụng làm thức ăn và làm thuốc bổ dưỡng. Bột hạt sầu riêng được dùng làm chất phụ gia trong chế biến kẹo, mứt…

• Giá trị sử dụng

- Sầu riêng thường dùng để ăn tươi, sau khi tách vỏ, cơm sầu riêng được dùng để ăn trực tiếp.

Cơm sầu riêng

- Ngoài ăn tươi, sầu riêng còn có nhiều công dụng khác như:

+ Chế biến thành kẹo, bánh.

Sầu riêng được dùng để chế biến bánh

+ Làm phụ gia để tăng mùi vị cho kem, nước giải khát.

Làm phụ gia tăng mùi vị cho kem

- Hạt/hột (hạt hay còn được gọi là hột) sầu riêng: Hột còn được luộc, nướng hoặc rang chín, ăn bùi như hạt dẻ, hạt mít.

Hột sầu riêng

- Gỗ dùng trong xây dựng và làm đồ đạc như bàn, ghế và đồ gia dụng trong nhà.

Bàn được làm từ gỗ sầu riêng

- Rễ và lá làm thuốc hạ sốt, trị vàng da do gan: Theo kinh nghiệm dân gian lấy 10 - 20g rễ và lá sầu riêng thái nhỏ, phơi khô, sắc với 200ml nước còn 50ml uống hàng ngày, đồng thời lấy lá tươi nấu nước tắm cho người bị vàng da do gan.

- Vỏ thân cây sầu riêng dùng nấu nước tắm chữa bệnh ngoài da và diệt chấy, rận, rệp...

- Vỏ quả sầu riêng còn được dùng làm thuốc bổ khí, chữa đầy bụng, khó tiêu, ho do hàn, cảm sốt. Sau khi ăn người ta lấy vỏ rửa sạch, dùng 15 - 20g thái nhỏ nấu nước uống/ngày hoặc thái lát mỏng, phơi khô để dùng dần.

• Giá trị kinh tế của sầu riêng

Ở nước ta, sầu riêng là một trong những loại quả có giá trị cao hơn hẳn so với nhiều loại quả khác. Với năng suất bình quân của giống sầu riêng hạt lép từ 7 năm tuổi trở lên có khoảng 15 tấn quả/ha, với giá bán 30.000-35.000 đồng/kg, sẽ cho thu nhập từ 280.000.000 đến 350.000.000 đồng/ha. Nếu điều khiển được sầu riêng nghịch vụ thì giá trị này còn cao hơn nữa.

Tình hình sản xuất sầu riêng trên thế giới

• Tình hình sản xuất

Trên thế giới, sầu riêng được trồng ở Thái Lan, Malaysia, Indonesia, Brunei, Philippine, Việt Nam, Ấn Độ, Srilanka, Căm Pu Chia, Bắc Australia … Thái Lan là nước chiếm khoảng 58% toàn bộ sản lượng sầu riêng trên thế giới.

Ở Mã Lai (Malaysia), sầu riêng được trồng ở tất cả các bang. Giống lai được trồng phổ biến nhất là D24 chiếm đến 70% diện tích trồng sầu riêng của Mã Lai.

Ở Indonesia, các giống sầu riêng được trồng chủ yếu là Sunan, Monthong, Sukun, Sitokong, Simas, Petrack, Chanee.

Ở Philippines, giống trồng chủ yếu là Chanee và Monthong.

Ở Brunei diện tích sản xuất không lớn chỉ vài trăm ha.

• Thị trường sầu riêng thế giới

Trên thế giới có 3 nước xuất khẩu sầu riêng chủ yếu là Thái lan, Malaysia và Indonesia. Trong đó Thái lan là nước sản xuất và xuất khẩu sầu riêng lớn nhất, kế đến là Malaysia rồi mới đến Indonesia.

Singapore, Hồng Kông và Đài Loan là ba nước nhập khẩu sầu riêng chính trên thế giới. Singapore là thị trường nhập khẩu sầu riêng lớn nhất, sau đó mới đến Hồng Kông. Đài Loan chỉ là thị trường nhập khẩu sầu riêng lớn ở châu Á.

Mỹ là thị trường nhập khẩu sầu riêng lớn ở khu vực Bắc Mỹ.

Canada và thị trường châu Âu nhập khẩu sầu riêng không lớn, chủ yếu phục vụ người tiêu dùng có nguồn gốc Đông Nam Á.

Pháp là thị trường nhập khẩu sầu riêng tươi và sầu riêng đông lạnh lớn nhất trong các nước thuộc thị trường châu Âu.

Tình hình sản xuất sầu riêng ở Việt Nam

• Tình hình sản xuất

Sầu riêng được trồng chủ yếu ở Đông Nam bộ, Tây Nguyên và Đồng bằng Sông Cửu long, nhiều nhất là các tỉnh Tiền Giang, Bến Tre, Lâm Đồng. Một số nơi khác như Quảng Nam, Huế, Khánh Hòa cũng đã trồng được sầu riêng có quả to (hình 3.1.7), ngọt nhưng ít mùi thơm hơn. Diện tích trồng sầu riêng vẫn đang tiếp tục mở rộng. Đến nay, cả nước có khoảng 15.000ha.

Sầu riêng trồng ở Khánh Hòa

• Nguồn cung cấp sầu riêng từ sản xuất trong nước: Nguồn sầu riêng sản xuất trong nước cung cấp cho thị trường Nam Bộ chủ yếu từ các tỉnh Đồng Nai, Bình Dương, Bình Phước, Tiền Giang, Bến Tre, Vĩnh Long, TP.HCM.
• Nguồn cung cấp sầu riêng từ nước ngoài: Ngoài sản lượng sầu riêng sản xuất trong nước, hàng năm nước ta vẫn nhập một lượng khá lớn sầu riêng từ Thái Lan. Sản lượng sầu riêng nhập khẩu vào Việt Nam tiêu thụ hầu hết ở thị trường Nam Bộ và chủ yếu ở TP. HCM.
• Chất lượng sầu riêng cung cấp cho thị trường Nam Bộ: Trên thị trường có nhiều giống, các giống sầu riêng có sản lượng khá lớn là: Khổ qua xanh, monthong, hạt lép Đồng Nai… Một số giống chất lượng cao như sầu riêng monthong, sầu riêng cơm vàng sữa hạt lép Chín Hóa, sầu riêng cơm vàng hạt lép Đồng Nai … đã và đang được người tiêu dùng ưa chuộng.

Đặc tính thực vật của cây sầu riêng

Rễ cây sầu riêng

Bộ rễ sầu riêng có thể đâm sâu 5-6m. Sự phân bó của bộ rễ phụ thuộc vào tính chất đất, mực nước ngầm nơi trồng, hình thức nhân giống như gieo hạt, chiết cành, ghép và kỹ thuật chăm sóc

Rễ cây sầu riêng

Thân của cây sầu riêng

Là cây thân gỗ cao lớn, cây mọc từ hạt có thể cao tới 20-30m, tán lá thưa.

Nếu trồng bằng hạt thì sau 7-8 năm cây cho quả (trái). Trồng bằng chiết hay ghép thì sau 3-4 năm sẽ cho quả.

Cây sầu riêng trên 10 năm tuổi có thể cho 60-80 quả/năm.

Thân cây sầu riêng

Lá cây sầu riêng

- Lá đơn, mọc so le, phiến lá dày hình trứng thuôn dài, mặt dưới màu hơi ánh vàng.

Lá sầu riêng mặt dưới màu hơi ánh vàng

- Tán lá sầu riêng

+ Sau khi trồng lá và cành có xu hướng mọc đều ra các phía (hình 3.1.11).

Tán lá sầu riêng phát triển sau trồng

+ Sau trồng 24 tháng, cây có thể cao 1,5m, tán lá của cây có dạng hình tháp

Tán lá sầu riêng sau trồng 24 tháng

+ Sau trồng 36 tháng cây cao tới 3 mét, tán lá vẫn phát triển đều ra các phía.

Cây sầu riêng sau trồng 36 tháng

Cây càng lớn, các cành nằm ngang so với thân cây, tán lá vẫn có dạng hình tháp.

Cành nằm ngang so với thân cây

Hoa sầu riêng

Hoa lưỡng tính mọc thành chùm, nụ hoa tròn.

Nụ hoa mọc thành chùm

Chùm hoa chỉ mọc trên thân cây

Chùm hoa mọc trên thân cây

Hoặc trên thân cành  chứ không có hoa ở đầu cành.

Chùm hoa mọc trên thân cành

Một chùm có tới hàng trăm nụ hoa

Một cây có rất nhiều chùm hoa, một chùm có rất nhiều nụ hoa

Trong cùng một chùm, các nụ hoa khác nhau có thể nở hoa ở các ngày khác nhau (hình 3.1.19)

Hoa nở trên chùm ở các ngày khác nhau

Hoa có 5 cánh màu kem hơi xanh. Nhị đực dài hơn cánh chứa các bao phấn mọc xung quanh nhụy cái.

Hoa sầu riêng

Bầu hoa hình quả xoan có vòi dài, đó là vòi nhụy, đầu nhụy tròn gồm 5 mảnh, khi chín có nhựa dính.

Hoa nở từ 15 giờ chiều cho đến 6h sáng hôm sau. Bao phấn nứt từ 19 giờ tới 23 giờ đêm thì mới có thể thụ phấn tốt cho nhụy, nhưng lúc này nhụy đã tàn. Vì vậy hoa sầu riêng thường không tự thụ phấn được mà cần nhờ phấn của cây khác qua gió, côn trùng, dơi... Chính vậy, trên một chùm có rất nhiều hoa, nhưng tỉ lệ đậu quả rất thấp, trung bình chỉ có non nửa số hoa trong chùm thụ phấn được thành quả. Sau đó quả tiếp tục bị rụng.

Các quả sầu riêng mới đậu trên một chùm

Quả sầu riêng

Sau khi hoa nở, quả sầu riêng được hình thành

Quả sầu riêng hình thành sau khi hoa nở

Nếu thụ phấn không hoàn hảo thì nuốm nhụy bị héo và rụng sau hoa nở 4 ngày.

Quả sầu riêng sau khi hoa nở 4 ngày

Sau hoa nở 10 ngày đến 2 tuần, số lượng quả trên một chùm chỉ còn lại rát ít và sau đó vẫn tiếp tục rụng đi

Chùm hoa sau nở 10 ngày

Muốn có năng suất cao thường phải thụ phấn bổ sung. Vì khi được thụ phấn hoàn hảo, quả phát triển đều. Nếu thụ phấn không hoàn hảo thì quả bị rụng hoặc có đậu thì quả bị méo mó, chỗ méo không có cơm.

Quả sầu riêng được thụ phấn hoàn hảo và không hoàn hảo

Trong trường hợp quả đậu quá nhiều thì phải tỉa quả, chỉ để 3-4 quả (hình 3.1.28) trên một chùm. Một cây từ 10 tuổi trở lên, mỗi cây nên để 60-80 quả là vừa.

Trên một chùm chỉ nên để 3 - 4 quả

• Sự phát triển của quả

Quả sầu riêng non thay đổi từ màu xanh nâu sang xanh vàng. Quả tăng trưởng nhanh từ tuần thứ 5.

Quả sầu riêng sau thụ phấn 5 tuần

Quả tăng trưởng nhanh từ tuần thứ 5 đến tuần thứ 13, sau đó chậm dần, đến tuần thứ 16 thì quả chín.

Quả sầu riêng sau thụ phấn 13 tuần

Khi quả chín thì nứt ra năm ngăn, mỗi ngăn có từ 1-3 múi.

Các múi của quả sầu riêng

Bao quanh hạt là phần ăn được, mềm, màu vàng trắng, vàng, đỏ … (gọi là cùi hoặc cơm), có vị ngọt, béo và rất thơm (những người không quen thì mùi này lại là khó chịu). Tỉ lệ phần cơm ăn được chiếm khoảng 22-30%.

Cơm sầu riêng bao quanh hạt

• Hạt (hột) sầu riêng:

Hạt to màu nâu, dài 5cm, rộng 3-4 cm tùy theo giống và tình hình thụ phấn mà có hạt mẩy.

Có những giống sầu riêng hột bị lép, chính vậy hột thì nhỏ mà cơm rất dày.

Hột sầu riêng lép

d. Cơm sầu riêng: 

Cơm sầu riêng có nhiều màu: Màu vàng xanh, màu vàng nhạt, màu vàng cam, màu vàng sậm, màu đỏ

Cơm sầu riêng có màu vàng xanh

Cơm sầu riêng có màu vàng nhạt

Cơm sầu riêng có màu vàng sậm

Cơm sầu riêng có màu vàng cam

Cơm sầu riêng có màu đỏ và các màu đỏ cũng đậm lợt khác nhau

• Vỏ quả sầu riêng: Gai nhọn

Vỏ có nhiều gai cứng, hình chóp nhọn (hình 3.1.40), có hình dạng và kích thước thay đổi tùy giống. Độ dài gai khoảng 1,3cm

Gai ở vỏ quả sầu riêng

Độ lớn của quả: Tùy theo giống khác nhau, quả sầu riêng có trọng lượng từ 1- 4kg, cá biệt có quả tới 8kg.

Quả sầu riêng nặng 1,2 và quả sầu riêng nặng 4,6 kg

Sự sinh trưởng, phát triển của cây sầu riêng

Hàng năm cây có nhiều đợt sinh trưởng cành lá. Hoạt động của bộ rễ gẫn như đồng thời với sinh trưởng của cành lá, nhưng thời gian hoạt động dài hơn, do đó kết thúc muộn hơn.

Thời gian nở hoa, đậu quả và mang quả hàng năm chiếm thời gian khá dài (từ tháng 12 năm trước đến tháng 7 năm sau). Thờì gian này hầu như không có các đợt cành mới, chính vậy rễ cũng ít hoạt động hơn.

Hiểu được đầy đủ quy luật hoạt động của các bộ phận của cây trong chu kỳ hàng năm sẽ giúp nhà vườn điều khiển được phần nào cây sầu riêng theo ý muốn.

Đặc điểm sinh thái của cây sầu riêng

Nhiệt độ đối với cây sầu riêng

Nhiệt độ thích hợp nhất cho cây sầu riêng sinh trưởng phát triển từ 24-30^oC. Dưới 22 và trên 40^oC đều không thuận lợi cho sự sinh trưởng, phát triển, ra hoa và đậu quả sầu riêng.

Nước đối với cây sầu riêng

Sầu riêng là cây ưa ẩm nhưng không được đọng nước. thích hợp vùng có lượng mưa khoảng 2.000mm/năm, có thể trên 3.000mm nhưng phân bổ đều trong năm. Sầu riêng đặc biệt yếu chịu hạn, vì vậy ở những nơi có mùa khô dài 4-5 tháng như vùng Đồng bằng sông Cửu long, phải tưới nước thường xuyên cho cây, nhất là vùng đất cao của các tỉnh miền Đông. Ở Bảo Lộc, Di Linh không những có nhiệt độ ổn định mà lượng mưa cũng nhiều, mùa khô ngắn chỉ 2-3 tháng nên thích hợp cho sầu riêng.

Gió đối với cây sầu riêng

Gió lớn, cây sầu riêng dễ bị bật gốc, gãy nhánh và rụng quả nhiều, ảnh hưởng đến năng suất của cây, vì vậy cần có đai rừng chắn gió cho vườn để giảm bớt thiệt hại do gió gây ra.

Gió lớn, cây sầu riêng bị bật gốc

Yêu cầu ánh sáng với cây sầu riêng

Khi còn nhỏ cây sầu riêng không cần nhiều ánh sáng, thích bóng râm, vì ánh sáng nhiều làm cây dễ mất nước. Nhưng khi cây lớn thì lại cần nhiều ánh sáng để quang hợp, hình thành hoa quả thuận lợi và cho sản lượng cao.

Yêu cầu đất đối với cây sầu riêng

Cây sầu riêng thích hợp với đất thịt hoặc đất thịt pha cát, đất phù sa, đất đỏ bazan, không thích hợp với đất nhiều cát, đặc biệt là đất giồng cát. Đất cần giàu chất hữu cơ, tầng canh tác dày và thoát nước. Mực nước ngầm từ 1 - 1,2m. Nếu bị đọng nước rất hay bị bệnh thối rễ, đất thấp cần đào mương bồi đất, lên liếp cao. Độ pH của đất từ 5-7. Các vùng đất đỏ Tây Nguyên, Đông Nam Bộ, đất phù sa ven sông Tiền, sông Hậu là những nơi trồng sầu riêng thích hợp.

Yêu cầu chất dinh dưỡng đối với cây sầu riêng

Cây còn nhỏ cần nhiều đạm để sinh trưởng. Từ khi cây có quả cần nhiều lân, đặc biệt là Kali, để ra hoa tập trung và tăng chất lượng quả, giai đoạn quả trưởng thành và chín, bón đủ kali sẽ làm cho cơm có màu vàng đậm, vị ngọt hơn.

Trong thực tế thường bón thêm phân có Ca (canxi) và Mg (magie). Ca và Mg tăng cường sinh trưởng cây và chất lượng quả, nếu thiếu có thể làm “cơm” sầu riêng bị sượng.