Nhân giống cây có múi: Nhân giống bằng phương pháp chiết cành

1. Khái niệm chiết cành

Chiết cành là ngưng sự di chuyển xuống của các chất hữu cơ như cacbonhytrates, Auxin... từ lá chồi ngọn, các chất này tích luỷ gần điểm xử lý (khoanh vỏ) và dưới tác động của ẩm độ, nhiệt độ thích hợp rễ mọc ra khi thân, cành vẫn chiết vẫn dính trên cây mẹ.

2. Ưu khuyết điểm của phương pháp chiết cành

2. 1.Ưu điểm

+ Tạo ra được giống cam, quýt, bưởi đồng đều về kiểu di truyền.

+ Hệ số nhân giống cao, nhanh cho ra quả và giá thành hạ.

 + Phù hợp trồng ở những vùng đất thấp, mực nước ngầm nông.

2.2. Khuyết điểm

+ Dễ lây lan mầm bệnh.

+ Bộ rễ ăn cạn tuổi thọ thấp

+ Đối với cây có múi hiện nay do áp lực của bệnh vàng lá Greening.

3. Chuẩn bị vật liệu, phương tiện

3.1. Chọn dụng cụ

Dụng cụ bao gồm: Cưa, kéo, dao, túi nylon bó bầu, dây

3.2. Chuẩn bị dụng cụ

Việc dùng dao chiết không đúng loại hoặc dao chiết không được mài dũa sắc bén sẽ gây ra khó khăn trong quá trình thao tác và chất lượng chiết cành sẽ không đạt yêu cầu. Vì vậy, việc lựa chọn đúng loại dụng cụ phù hợp cho từng loại cây chiết là điều cần thiết, dao chiết dùng cho chiết cây có múi thường có kích thước:

- Chiều dài từ 6 - 12 cm.

- Chiều rộng từ 1 - 4 cm.

- Bề dày từ 2 - 4 mm.

Yêu cầu:

- Dao chiết phải sắc bén và chắc chắn.

- Kéo cắt cành : Dùng để cắt các cành nhánh.

- Khử trùng sạch để tránh lây lan mầm bệnh

Dao chiết

- Dây nilông : Dùng để buộc bầu chiết.

- Nilông dùng bó bầu chiết tốt nhất là màu đen (vì màu đen không thu nhiệt bầu chiết sẽ mát hơn).

Bộ dụng cụ dùng chiết cành

3.3. Chuẩn bị nguyên vật liệu

3.3.1. Các loại nguyên liệu

- Đất bó bầu gồm 2/3 là đất vườn hoặc đất bùn ao phơi khô, đập nhỏ + 1/3 là mùn cưa (hiện nay sử dụng bột xơ dừa), rơm rác mục, xơ dừa... tưới ẩm,

- Trộn rơm bùn: tỷ lệ 1:2 hoặc 1:1 tùy theo bùn khô vừa hay nhão

- Tro trấu với xơ dừa tỷ lệ 1: 2, vừa đủ ẩm

- Rễ lục bình

Phần rễ lục bình sau khi xử lý sẽ là vật liệu bó bầu rất tốt

Độ ẩm vừa đủ (thử bằng cách các vật liệu nắm trên lòng bàn tay, nếu khô nước không thấm ra, ướt nhỏ ra kẽ tay, chỉ vừa ướt trong lòng bàn tay là được)

Tuy nhiên tuỳ theo từng vùng, miền, ta có thể thay đổi tỷ lệ này để thích hợp.

Cây lục bình

- Bao nilong loại dẻo tùy theo kích thước cành chọn mà quyết định kích thước bao (loại bao trắng đựng đường loại từ 300- 500g)

- Bao nilong cuộn trong

Nhựa dẻo bó bầu chiết - Túi nilong và bột xơ dừa

-Trường hợp dự kiến khó ra rễ (cây già cành to, loại cây khó chiết), hoặc để cho cành ra rễ nhanh và đều. Có thể dùng chất kích thích IAA - IBA - NAA, dùng phổ biến NAA

Chất kích thích và bông để quét

3.3.2. Xử lý nguyên liệu

Các loại vật liệu trên cần xử lý tránh ảnh hưởng đến sự ra rễ sau này. Rễ lục bình cần rửa sạch, phơi, bột xơ dừa cần xử lý bằng cách ngâm cho hết chất chát, bùn không được lấy nơi nhiễm phèn, bẩn, rơm khô cần phải sạch không lấy rơm nơi ruộng bị bệnh

4. Chiết cành

4.1. Chọn cây mẹ và cành chiết

4.1.1. Tiêu chí lựa chọn cây mẹ

- Lựa chọn cây đầu dòng đã cho quả và năng suất ổn định nhiều năm

- Không có triệu chứng bệnh Greening hoặc phytophthora sp ( quan sát bằng mắt).

- Đúng theo tiêu chuẩn ngành (TCN), tiêu chuẩn cơ sở (TCCS), tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN), tùy theo loại cây được đã được công nhận và cho phép nhân giống.

- Kiểm tra đúng giống và có lý lịch giống cấp S1 hoặc trên lô nhân nhanh có chứng thực

* Cơ bản cần chọn:

+ Các cây được trồng khi đã cho trái.

+ Các cây có tán đều, nhiều cành, năng suất cao, quả to, ngon.

Chọn cây mẹ

4.1.2. Tiêu chuẩn cành chiết

- Chọn cành bánh tẻ (không già không non ), sinh trưởng tốt,vị trí ở ngoài trảng, đường kính cành 0,5-1,0cm

Bảng 1: Yêu cầu kỹ thuật

4.1.3. Đánh dấu cành đã chọn

- Dùng dụng cụ đánh dấu (dùng sơn hoặc dây buộc)

- Ghi rõ theo hướng

4.1.4. Mùa vụ chiết cành

Nên chiết vào mùa mưa khoảng tháng 5 - 6 ở miền Nam, vì các lý do sau:

- Về mùa mưa nhiệt độ không quá cao, nắng ít chiếu vào bầu chiết, đất trong bầu không bị khô thuận tiện cho việc ra rễ.

- Về mùa mưa cây lên nhựa dễ bóc vỏ.

- Không nên chiết vào những lúc mưa nhiều vì quá ẩm sẽ khó ra rễ và cành dễ bị nhiễm nấm

4.2. Phương pháp tiến hành

- Xác định cành, vị trí chiết

- Khoanh và bóc vỏ: Dùng dao chiết khoanh tại vị trí chiết cành một đoạn dài từ 1.5-2.0 cm, cách ngọn 0.5m.

Chiều dài khoanh vỏ bằng 1,5 - 2 lần đường kính gốc cành.

Khoanh vỏ

Bóc vỏ

- Cạo tượng tầng (Tầng sinh gỗ và libe): Dùng sống dao cạo nhẹ hết chất nhờn trên mặt gỗ, ở dưới lớp vỏ đã bóc, mục đích của việc này là loại bỏ tầng sinh gỗ.

- Nếu không cạo sạch, không để khô mà đắp vật liệu lên ngay thì tầng sinh gỗ còn sống và sẽ hình thành một cầu dinh dưỡng mới (làm cành chiết không ra rễ vì chất dinh dưỡng từ cây mẹ vẫn đưa lên nuôi sống cành chiết).

- Sau khi đã cạo sạch tượng tầng, có thể dùng nilon quấn kín đoạn vừa cạo lại, tránh liền da.

- Sau 1 tuần tháo ra và bó bầu, có thể bó ngay sau khi quét kích thích ra rễ.

- Tác dụng chất kích thích ra rễ là giúp rễ ra nhanh hơn và nhiều. Thường quét thuốc xong bó ngay

- Trước khi quét thuốc dùng dao bấm một vài đường ở phần trên cho thuốc dể thấm vào.

- Quét thuốc: Dùng cọ mềm hoặc bông gòn, nhúng vào dung dịch thuốc chỉ quét phần trên cành không quét phần dưới gốc cành

Cách quét thuốc

4.3. Bó bầu

Tùy theo theo loại cây có thể bó ngay hoặc là 1-2 ngày sau khi khoanh vỏ.

- Hỗn hợp không quá nhão, quá khô

- Dùng túi nilon (có thể giấy polyetylen tận dụng) bọc ra bên ngoài, buộc chặt 1 đầu phía dưới gốc bầu;

Buộc túi nilong

Hoặc dùng nhựa cuộn bó dễ dàng và nhanh hơn

Bó bầu

- Đưa hỗn hợp vào túi ém chặt, đường kính hỗn hợp đưa vào từ 10 - 12 cm, dài từ 12 - 15 cm (tuỳ cành to hay nhỏ), bọc ra bên ngoài, buộc chặt đầu phía đầu trên.

Quy trình thực hiện công việc

• Bước1. Chuẩn bị dụng cụ và giá thể bó bầu: Dao kéo, dây, giá thể
• Bước 2. Lựa chọn đúng cây mẹ cành để khoanh vỏ

- Lựa chọn đúng cây mẹ đầu dòng đã cho quả và năng suất ổn định nhiều năm

- Lựa chọn cành bánh tẻ trung tán, đường kính cành chiết 0.5- 1.0 cm

• Bước 3. Cắt khoanh vỏ cành chiết, vệ sinh vết cắt, xử lý chất kích thích ra rễ

- Dùng dao khoanh và bóc vỏ độ dài khoanh vỏ 1.5-2.0 cm, làm sạch tượng tầng

- Làm vệ sinh vết cắt khoanh vỏ.

- Bôi chất kích rra rễ lên vùng ra rễ của cành chiết được lấy trên các cây giống đã được chọn lọc ở thời kỳ sinh trưởng khoẻ, cây có năng suất cao, ổn định và không có sâu bệnh nguy hiểm gây hại.

- Chọn những cành có đường kính từ 0.5-1.0cm ở tầng tán giữa và phơi ra ngoài ánh sáng, không chọn cành dưới tán và các cành vượt.

Các bước thực hiện được tóm tắc theo hình 13

Trình tự bầu (chiết)

a. Khoanh vỏ; b. cọ quét thuốc; c. vị trí quét thuốc; d. đưa hỗn vào; e. bó lại

5. Chăm sóc cành chiết:

Bổ sung nước vào bầu chiết khi quá khô để rễ phát triển mạnh

-Ẩm độ bầu: qua cảm quan ta có thể đánh giá được bầu chiết khô hay ướt. Nếu bầu khô thì xử lý bằng cách dùng kim tiêm bơm nước vào bầu. Nếu quá ướt cần tháo bầu ra vắt vừa đủ ẩm và bó lại như cũ. Vì thế khi tưới cho cây mẹ không nên tưới trực tiếp lên các bầu đã bó.

- Khi bầu chiết bị kiến, mối, bệnh gây hại thì kịp thời xử lý 6. Cắt cành chiết

- Bầu chiết sau khi bó thông thường đều ổn định và ít bị hư hỏng. Song vẫn có thể bị hư hỏng do mưa gió hay súc vật tác động làm bầu chiết bị rách, vỡ...các trường hợp trên cần phải bó, buộc lại.

- Kiểm tra mức độ ra rễ: tùy loại cây từ có thể từ 3 tuần đến 1 tháng, nếu bầu nào không ra rễ thì loại bỏ.

- Kiểm tra cành trước khi cắt

- Khi các rễ đã ra đồng đều và nhiều trên bầu

- Khi rễ mọc ra có màu vàng nâu và có rễ thứ cấp, cắt cành chiết đem vô bầu để giâm.

Có thể dùng cưa nhỏ, kéo cắt cành, nhẹ nhàng đặt vào điểm cắt (điểm cắt tính từ phía cây mẹ ra bầu chiết) cắt bầu chiết khoảng 5 - 8 cm (tránh cho cành chiết bị giập nát) sau khi cắt xong ta nâng cành chiết lên, bầu chiết không bị vỡ, cần loại bỏ đi một ít lá cành

Yêu cầu: Cắt nhẹ nhàng, tránh làm vỡ bầu hay giập nát cành chiết (làm cành chiết bị yếu - khi trồng phát triển chậm).

Cưa cắt cành

- Xử lý cành sau cắt: Cắt tỉa lá cành, tránh bóc thoát hơi nước

- Xử lý thuốc trừ nấm bệnh, những loại thuốc gốc đồng theo khuyến cáo 7. Giâm cành chiết

- Sự cần thiết phải giâm cành chiết trước khi đem trồng: Bộ rễ cành chiết khi mới cắt rời khỏi thân cây mẹ còn yếu, thường dễ chết do mất cân bằng nước nghiêm trọng

- Tại sao phải cắt bớt lá non và mầm non trước khi giâm? Nhằm hạn chế sự mất cân bằng nước ở cây giâm

- Việc giâm cành chiết sau khi cắt là bước làm cho cây ổn định và tiếp tục sinh trưởng.

- Khi cành chiết mới cắt chưa kịp phục hồi, ổn định, nếu đem trồng ngay cành chiết có thể bị chết hoặc phát triển chậm. Để cành chiết có điều kiện thích nghi với môi trường độc lập và phát triển tốt nên giâm cành chiết một thời gian từ 2 - 3 tuần rồi đem trồng.

- Chuẩn bị vật liệu giâm (bao nilon đen, kích thước tùy theo cây giống)

- Giâm lại trong nhà giâm, xử lý nhúng những cành sau khi cắt vào dung dịch thuốc bệnh Benomyl 50 WP

- Vật liệu giâm gồm có tro trấu, trấu mục, xơ dừa, phân hữu cơ hoai mục, những nguyên liệu phải giử ẩm tốt, thoáng và thoát nước tốt

- Môi trường giâm: Tro trấu, sơ dừa, đất, theo tỉ lệ 1:1:0,5 kết hợp thuốc trừ sâu, bệnh và phân vô cơ, hỗn hợp được trộn đều cho vào bao PE có đục lổ sẵn

6. Chăm sóc cành chiết sau khi giâm

- Đảm bảo ẩm độ không khí bảo hoà, ẩm độ đất 70%, ánh sáng tán xạ 4000-6000 lux là thích hợp

- Cành chiết mới giâm còn yếu vì vậy ta làm giàn che nắng cho cây. Tuỳ theo mức độ thời tiết, để làm giàn che cho phù hợp.

- Nhà giâm thường che nắng bằng lưới đen giảm ánh sáng 50%.