Kỹ thuật trồng và nhân giống táo ta

Cây ăn trái nói chung có thể nhân giống bằng hai phương pháp, là nhân vô tính như chiết, ghép, giâm cành... và nhân hữu tính bằng hạt. Nhưng với cây táo không dùng hạt để nhân giống được vì khả năng phân ly, biến dị của chúng rất lớn, làm cho cây con sau này không giữ được những đặc tính tốt của cây mẹ (trừ táo dại), vì vậy người ta phải áp dụng phương pháp nhân vô tính như giâm rễ, chiết cành, ghép. Phương pháp giâm rễ và chiết cành tuy cây con sau này giữ được những đặc tính tốt của cây mẹ nhưng do hệ số nhân giống thấp, tỷ lệ ra rễ không cao, hại cây mẹ... nên cả hai phương pháp này không phù hợp với phương thức sản xuất lớn hiện nay. Vì thế hiện nay người ta thường áp dụng phương pháp ghép.

Trong phương pháp này có hai công việc cần chuẩn bị, đó là:

* Chuẩn bị gốc ghép: 

Cây để làm gốc ghép nên chọn những giống táo dại, táo cỏ (táo rừng, táo chua), táo địa phương... vì những giống này có sức sống rất mạnh, có khả năng chống chọi được với những điều kiện bất lợi của ngoại cảnh, tỷ lệ chết khi ghép thấp... Trên cây, chọn những quả chín kỹ, không bị sâu bệnh, đem trà đãi bỏ sạch thịt trái, lấy hạt phơi khô trong bóng râm vài ngày.

- Ngâm hạt trong dung dịch nước muối 14-18% để hạt lép nổi lên trên, loại bỏ hạt lép, chọn những hạt còn lại đập lấy nhân bên trong (phải đập cẩn thận, tránh dể dập nát nhân).

- Sau đó mang nhân đi gieo ngay (vì nhân rất dễ mất sức nảy mầm). Nếu có điều kiện nên gieo giống vào những bầu nilon có chứa đất phân đã được chuẩn bị sẵn.

Lưu ý: Bầu nilon có kích thước 10x10cm hoặc 10x15cm, có đục lỗ phía dưới để thoát nước. Đất làm bầu là bùn ao, hồ đã được phơi khô, đập nhỏ trộn với tro trấu hoặc phân chuồng mục với tỷ lệ 1:1, bầu gieo được xếp xít nhau thành từng luống ngoài nơi có nắng, luống rộng 0,8m và cách  nhau 0,4-0,5m để tiện cho việc đi lại chăm sóc.

- Sau khi gieo hạt lấp thêm một lớp đất mỏng lên phía trên, rồi dùng thùng tưới có vòi hoa sen tưới nhẹ cho đất ướt đều, kết hợp rải thuốc chống kiến và các côn trùng cắn hại hạt. Sau khi gieo 5-7 ngày thì hạt bắt đầu nảy mầm, hai tuần sau khi gieo nhổ loại bỏ những cây xấu, yếu ớt. Phía trên làm giàn che để cây con không bị chết do nắng to, mưa lớn. Hai mươi ngày sau tưới nhử thêm phân NPK (loại có tỷ lệ NPK 20-20-15). Chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh chu đáo để cây sinh trưởng tốt. Cũng có thể gieo ươm hạt giống trực tiếp trên luống đất.

Chú ý:

+ Nếu không đập hạt lấy nhân thì trước khi gieo cần ngâm hạt vào nước nóng 40 độ C trong 3 giờ rồi ủ cho hạt nứt nanh thì đem gieo. Đất làm vườn ươm nên chọn nơi đất tốt, tốt nhất là được chân đất cát pha, phù sa ven sông... cày bừa kỹ, làm đất tơi nhỏ, dọn sạch cỏ dại, lên luống rộng 0,8m, cao 0,1-0,15m, cách nhau 0,4-0,5m, chiều dài luống nên để khoảng 20 mét là vừa. Mỗi luống rải khoảng 100-150kg phân chuồng đã ủ hoai mục, sau đó trộn đều phân với lớp đất mặt luống.

+ Rạch hàng theo bề ngang, mỗi hàng cách nhau 0,1m, rạch sâu 2-3cm. Trên hàng hạt đặt cách nhau 0,1m, lấp dất dầy 1cm, bên trên phủ một lớp rơm mỏng để giữ ẩm và chống rẽ, bí đất khi tưới nước. Tưới nước hàng ngày đảm bảo giữ ẩm thường xuyên cho đất. Nếu có điều kiện nên làm giàn che mưa cho luống ươm, để phòng ngừa một số nấm bệnh làm chết cây con do mưa làm ẩm ướt đất.

- Khi cây con có 2-3 lá thật thì ra ngôi trồng trên những luống đất đã được chuẩn bị sẵn, luống cao khoảng 0,15-0,20m, rộng 0,6-0,7m, dài khoảng 20m, cách nhau 0,4-0,5m. Cuốc hố 0,30x0,35m, bón thêm phân hữu cơ mục trộn với đất bột rồi trồng cây con vào. Tưới nước giữ ẩm thường xuyên. Khi cây con bén rễ hồi xanh thì bón nhử thêm phân NPK (loại 20-20-15) bằng cách hòa phân vào nước tưới theo tỷ lệ 1-1,5%.

- Sau đó cứ 10-15 ngày bón thêm một lần, với lượng 1-1,5kg phân cho một 100m2 mặt luống (khi cây còn nhỏ) các lần bón sau đó tùy theo tình hình sinh trưởng tốt hay xấu của cây mà tăng dần lượng phân cho phù hợp. Xới xáo mặt luống tránh để đất bị bí do đóng váng khi tưới, nhổ sạch se cỏ dại, phòng trừ sâu bệnh, nhất là các loại sâu ăn lá, cuốn lá, bệnh lở cổ rễ làm chết cây con... để cây sinh trưởng tốt. Thường xuyên tỉa bỏ những mầm mọc ở dưới gốc cách mặt đất 0,2-0,3m để gốc nhẵn sạch, dễ thao tác khi ghép. Trước khi ghép 3-4 tuần nên tăng cường phân bón và thường xuyên tưới nước đảm bảo đủ ẩm cho cây, để cây có nhiều nhựa, dễ tróc vỏ khi ghép dễ thành công hơn.

* Chuẩn bị cành ghép

Giống ghép được lấy từ những cây có những đặc tính quý theo ý thích của mình như năng suất cao, ăn ngon, chống chịu được với sâu bệnh, phù hợp với điều kiện ngoại cảnh của địa phương... Táo có thể ghép quanh năm, nhưng nên tránh ghép vào những thời gian giá lạnh, mưa bão nhiều hoặc quá nắng nóng...

Vì gỗ táo chóng già, lấy mắt ghép trên những cây táo trồng để ăn quả rất khó, vì vậy muốn sản xuất nhiều cây giống nên có vườn chuyên để sản xuất cành ghép, mắt ghép riêng bằng cách trồng dầy, chăm sóc, đốn theo một kỹ thuật riêng để chuyên lấy ành ghép, mắt ghép chứ không lấy quả.

* Kỹ thuật ghép

Với táo có thể áp dụng cách ghép nêm, ghép mắt, ghép cành... đều có thể được. Sau đây là một số cách ghép thường được nhà vườn áp dụng trong sản xuất:

• Ghép áp cắt ngọn gốc ghép (có người gọi là ghép vạt nên lưỡi gà):

- Áp dụng cho trường hợp gốc ghép được trồng trong các bầu nilon, có thể di chuyển được. Dùng dao ghép (có lưỡi mỏng, cứng, sắc) cắt bỏ ngọn của gốc ghép (cắt cách mặt bầu khoảng 4-5cm) sau đó cắt vạt hai bên chỗ gốc vừa cắt bỏ ngọn tạo thành hình nêm (chiều dài chỗ cắt vạt dài khoảng 1,5cm).

- Trên cành ghép chọn chỗ có độ lớn tương đương với gốc ghép sau đó dùng dao ghép cắt vạt xéo một đường từ dưới lên ăn sâu vào khoảng 40% đường kính của cành, chỗ cắt vạt cũng có độ dài tương đương với độ dài vạt nêm trên gốc ghép. Khéo léo luồn hình nêm trên gốc ghép vào chỗ vừa cắt vạt trên cành ghép rồi dùng dây nilon mềm quấn vừa đủ chặt.

- Xong xuôi dùng dây treo bầu ghép lên cành của cây giống hoặc treo lên cọc đã được cắm sẵn, giữ cho bầu cây cố định không bị gió lay động. Với cách ghép này chỉ cần trên cành ghép có một lá với một mắt là có thể cho một cây giống, trên một cành ghép có thể ghép được 5-7 gốc ghép, mỗi gốc ghép luồn vào một lóng. Vì cắt vạt thành hình nêm, gốc ghép được tiếp xúc với cành ghép bằng cả hai mặt cắt, mùa mưa nước không thấm được vào chỗ ghép nên chỗ ghép dễ dính, dễ sống, tỷ lệ ghép thành công sẽ cao hơn.

- Sau khi ghép 2-3 tháng là có thể cắt bầu giống đưa vào chỗ mát dưỡng một thời gian cho cây cứng cáp rồi đem trồng (cắt đứt phần gốc của cành ghép dưới chỗ ghép 1-1,5cm). Cách ghép này cho hệ số nhân giống cao, nhanh cho cây giống, nhưng cây ghép nhỏ phải chăm sóc kỹ sau khi trồng thì mới cho cây giống có chất lượng cao.

• Ghép mắt (ghép “bo”): Có thể ghép kiểu cửa sổ (chữ U xuôi hay U ngược), kiểu chữ T... nhưng với táo nên ghép kiểu cửa sổ thường dễ thành công hơn. 

Cách làm như sau:

- Trên gốc ghép chọn một chỗ nhẵn (cách mặt đất 10-15cm) dùng mũi nhọn của dao ghép rạch hai đường song song dài 2-2,5cm, hai đường này cách nhau một khoảng cách vừa bằng bề rộng của mắt ghép (“bo”) (phần này tạm gọi là “cửa sổ”).

- Mắt ghép nên lấy ở cành được 5-6 tháng tuổi, vỏ còn màu đỏ chưa chuyển sang màu xám, đường kính to. Chọn mắt hình tam giác ở giữa hai cái gai nhọn (để khi ghép không bị vướng nên dùng kéo cắt đầu nhọn của hai gai đi). Những cành vượt, cành xiên có nhiều nhựa thường có nhiều mắt ghép đạt tiêu chuẩn.

- Lấy lưỡi dao ghép cắt ngang một đường ở phía dưới của mắt mầm khoảng 1,2cm, nhấn lưỡi dao phạm sâu vào phần gỗ một chút rồi lách rần mũi dao xuống phía dưới cho đến khi gặp đường cắt ngang ở phía dưới mắt mầm thì tác “bo” giống ra khỏi cành.

- Tách bỏ lớp vỏ trên “cửa sổ” rồi nhẹ nhàng đặt “bo” giống vào “cửa sổ”, xong xuôi dùng dây nilon mềm quấn vừa đủ chặt. Sau ghép 20 ngày kiểm tra nếu thấy mắt ghép còn sống thì cắt bỏ phần trên của gốc ghép (cách chỗ ghép 1,5-2cm). Sau khi cắt vài ngày mầm ngủ trên mắt ghép sẽ nhú ra phát triển thành cây giống. Tưới nước hàng ngày để đảm bảo độ ẩm cho cây. Thường xuyên kiểm tra để loại bỏ những mầm mới mọc của gốc ghép. Chăm sóc chu đáo để cây giống phát triển tốt.