Kỹ thuật sản xuất và chăm sóc mạ khay (hướng dẫn chi tiết)

Để sản xuất và chăm sóc mạ khay hiệu quả cần quan tâm đến những kỹ thuật cơ bản sau:

1. Về giống và thời vụ sản xuất và chăm bón mạ khay

Các giống có thời gian sinh trưởng ngắn đều có thể sử dụng để gieo mạ khay. Nên lựa chọn các giống nằm trong cơ cấu giống của tỉnh, huyện, xã để đảm bảo cơ cấu giống phù hợp. Bên cạnh đó cần bố trí thời vụ hợp lý để rải vụ, đáp ứng nhu cầu mạ cho địa phương.

2. Chuẩn bị giá thể làm mạ khay

Giá thể để gieo mạ khay gồm: đất bột, mùn cưa (hoặc rơm rạ đã xử lý hoai mục) và phân bón.

2.1. Chuẩn bị và xử lý đất làm mạ khay

- Đất để gieo mạ khay có yêu cầu khá nghiêm ngặt. Nên lựa chọn loại đất đỏ Bazan, đất phù sa, đất màu. Không chọn đất có thành phần cơ giới nhẹ, đất cát, đất cát pha vì đất này khả năng giữ nước và phân kém.

Đất đỏ bazan được dùng để chuẩn bị làm giá thể mạ khay

- Không sử dụng đất có nhiều sỏi đá, đất nơi ao tù nước đọng, đất nơi trũng lầy thụt vì chứa nhiều khí độc ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của bộ rễ.

Phơi ải đất làm mạ khay

- Đất sau khi được chọn phải xử lý phơi ải và và sàng phân loại để loại bỏ tạp chất, loại bỏ hạt có kích thước lớn. Đất được làm song chia thành 2 phần (khoảng 70-80% dùng để trộn giá thể; 20-30% dùng để phủ bề mặt sau khi gieo hạt).

Sàng phân loại đất làm mạ khay

Phơi đất làm mạ khay sau sàng

2.2. Lựa chọn và xử lý mùn cưa làm giá thể mạ khay

- Nên sử dụng mùn cưa từ các cây gỗ tạp, mùn tạp. Không chọn mùn cưa từ gỗ lim, sến, táu, mùn cưa từ các cây chứa nhiều tinh dầu.

Mùn cưa dùng làm giá thể mạ khay

- Mùn cưa được đưa về được đổ thành đống như đối với đất và để mùn cưa biến màu ta mới tiến hành phân loại và sàng. Sau khi sàng mùn song tiến hành đánh đống cho mùn hả hơi trong một vài ngày mới dùng để trộn vào giá thể.

Sàng mùn cưa làm giá thể mạ khay

2.3. Lựa chọn và xử lý phân bón làm giá thể mạ khay

Chỉ nên sử dụng phân đơn, phân hữu cơ vi sinh hoặc phân bón chuyên dùng cho cây mạ (dạng bột). Không nên sử dụng phân tổng hợp NPK dạng hạt vì hạt phân lớn, khó tan ngay, dinh dưỡng không đồng đều và dễ gây sót phân. Đối với đạm tốt nhất nên sử dụng đạm ure hạt nhỏ, lân và kali clorua dạng bột mịn, không vón cục.

Sau khi lựa chọn được thành phần làm giá thể, cần trộn giá thể gieo mạ khay. Có thể áp dụng 3 công thức phối trộn như sau:

- 1m3 đất + 0,4-0,5m3 mùn cưa + 1,6 kg đạm ure + 8 kg lân + 1,6 kg kali clorua.

- 1m3 đất + 0,3 m3 mùn cưa + 1,7 kg đạm ure + 10 kg lân + 1,7 kg kali clorua.

- 1m3 đất + 0,3 m3 mùn cưa + Phân bón chuyên dùng cho cây mạ (mạ khay, mạ dược, mạ sân)

Trộn giá thể làm mạ khay

Giá thể sau khi được phối trộn cần đưa vào kho ủ, tủ bạt để tạo điều kiện cho các phản ứng sinh hoá trong khối giá thể xảy ra. Kho ủ phải đảm bảo khô ráo, không có nắng mưa. Thời gian ủ giá thể từ 15-20 ngày. Trước khi đưa ra làm mạ phải phơi giá thể trên nền sân từ 12-15 giờ để thoát hết chất độc trong quá trình ủ, sau đó mới đưa vào khay để gieo mạ.

Ủ mạ giá thể làm mạ khay

3. Chuẩn bị khay làm mạ

Thông thường để đủ mạ cấy cho 1 sào cần từ 10-12 khay. Nếu cấy bằng tay thì làm mạ trên khay nào cũng được; tuy nhiên làm mạ cho máy cấy thì tuỳ theo từng máy cấy để lựa chọn khay cho phù hợp. Ví dụ: Máy cấy xuất xứ từ Nhật Bản (Kobota) kích thước hàng sông cấy là 28 cm, loại khay tương ứng là 30x60 cm; Máy cấy xuất xứ từ Hàn Quốc kích thước hàng sông cấy là 23 cm, loại khay tương ứng là 25x60 cm; Máy cấy xuất xứ từ Trung Quốc kích thước hàng sông cấy là 21 cm, loại khay tương ứng là 23x60 cm.

4. Chuẩn bị hạt giống gieo mạ khay

- Hạt giống phải đảm bảo sáng, mẩy, sạch sâu bệnh, không có lẫn tạp, tỷ lệ nảy mầm cao >85%.

- Lượng giống cần thiết trên một khay mạ:

Đối với khay 30 x 60 cm: Hạt khô dạng hạt nhỏ cần 75-80g/khay; hạt khô dạng hạt to cần 150-155 g/khay.

Đối với khay 25 x 60 cm: Hạt khô dạng hạt nhỏ cần 60-65g/khay; hạt khô dạng hạt to cần 125-130 g/khay.

- Xử lý hạt giống trước khi ngâm ủ: Để đảm bảo mật độ gieo, cần xử lý loại bỏ lép lửng trước khi ngâm: tiến hành phơi lại hạt giống trong nắng nhẹ 4-5 giờ, sàng sẩy loại bỏ hạt lép, lửng (đối với lúa thuần) và hạt lép (đối với lúa lai).

- Hạt giống sau khi được xử lý cần rửa sạch và ngâm tiếp vào nước sạch từ 24-36 h (đối với lúa lai), 48-60h (đối với lúa thuần) ở vụ Xuân. 16-18h (đối với lúa lai), 24-36h (đối với lúa thuần) ở vụ Mùa tuỳ theo từng giống. Cứ 6-8 giờ (đối với lúa lai) và 8-10 giờ (đối với lúa thuần) thay nước đãi chua một lần. Sau khi hạt hút đủ nước (hạt trong, phôi mầm trắng đều) thì vớt ra, rửa sạch, để ráo và ủ thúc mầm.

Ngâm giống làm mạ khay

 - Ủ giống: Vụ xuân chọn nơi kín gió, tạo mọi điều kiện để tăng nhiệt ngay từ ngày đầu đạt 30-320C. Vụ mùa ủ nơi thoáng mát, che đậy đơn giản hơn. Cần kiểm tra thường xuyên tránh thóc giống ủ quá nóng, ngọt qua nước để rửa chua và đảm bảo đủ ẩm. Hạt giống sau khi ủ phải đảm bảo nứt nanh hoàn toàn; rễ, mầm không dài quá ½ chiều dài kích thước hạt lúa.

Hạt giống đạt tiêu chuẩn gieo mạ khay

5. Gieo mạ khay

- Chuẩn bị khay trước khi gieo mạ: Cho giá thể vào 2/3 khay. Sắp xếp khay thẳng hàng và theo khối lượng giống có thể mang theo 1 lần.

Cho giá thể vào mạ khay (2/3 khay) gạt bằng giá thể

- Chuẩn bị dụng cụ và vật dụng gieo mạ gồm: Nước tưới; thùng ô doa tưới nước lỗ nhỏ; cân đồng hồ, tấm chắn hạt rơi vãi; thúng đựng; xe rùa; xe vận chuyển khay…

- Gieo mạ:

+ Trước khi gieo, dùng ô doa tưới đẫm nước lên phần giá thể đã được chuẩn bị trên khay, đợi ráo nước mới tiến hành gieo mạ.

+ Để mật độ gieo đồng đều, cần chia lượng giống gieo trên số khay đã xác định thành 2 phần (một phần 70% hạt giống, một phần 30% hạt giống) và gieo thành 2 lần. Có thể gieo hạt bằng tay hoặc bằng máy gieo hạt.

Hạt giống đủ tiêu chuẩn được máy gieo vào khay

+ Sau khi gieo hạt đảm bảo mật độ trên khay, ta dùng ô doa tưới nước lại lần nữa để lúa trồi mầm giống lên trên và trải đều trên mặt khay.

Phủ đất kín trên mặt khay gieo mạ

+ Tiến hành phủ lớp đất trên mặt kín hết hạt giống trong khay (bề dày của đất phủ khoảng 0,5-0,7 cm).

6. Chăm sóc mạ khay sau gieo

- Giai đoạn hoạt hoá mầm mạ: sau khi gieo, xếp khay mạ thành chồng cao rồi đem vào nhà ủ, giữ ấm cho mạ tiếp tục mọc qua lớp đất mặt và kích thích mạ mọc đều trong khay. Thời gian để trong nhà ủ khoảng 50-60 giờ. Khi mạ đủ thời gian và với bao lá mầm trên khay đều, khoẻ, thì đưa mạ ra khu vực chăm sóc để thuận lợi cho chăm sóc và theo dõi mạ cho đến lúc cấy.

Mạ được ủ hoạt hóa đạt tiêu chuẩn

- Giai đoạn chăm sóc mạ non: Mạ sau khi qua giai đoạn hạt hoá mầm được chuyển ra khu vực chăm sóc trong thời gian 5-7 ngày (tuỳ theo vụ), trong giai đoạn này phải chú ý kiểm soát nhiệt độ ở mức vừa phải (mùa hè phải làm nhà che bằng lưới đen hoặc để nơi có bóng râm để tránh hiện tượng khô héo táp lá, mùa đông phải che phủ nilon để tránh rét), thường xuyên kiểm tra độ ẩm và tưới ẩm kịp thời, không để hiện tượng thiếu nước trên khay nhất là ở vụ mùa.

Tưới nước cho mạ

- Giai đoạn lột mạ và chăm sóc mạ cấy: Khi mạ đạt 1,5-2 lá thật, lúc này các rễ mạ quấn vào nhau và tạo thành 1 tảng, tiến hành lột mạ ra khỏi khay và đặt mạ xuống nền đất có trải 1 lớp nilon mỏng (không đặt mạ trực tiếp xuống nền sân gạch, xi măng vì nền hút ẩm và không giữ ấm được chân mạ). Chăm sóc giai đoạn này phải chú ý đến nhiệt độ, độ ẩm và sâu bệnh trên mạ.

Mạ khay được sản xuất tại công ty cổ phần công nông nghiệp Việt Mỹ

- Luyện mạ: Đối với vụ Xuân, thời điểm gieo mạ nhiệt độ thấp và thường rét đậm, rét hại kéo dài, do đó mạ sau khi được lột ra khỏi khay và đặt trên nền nilon phải được che phủ nilon 100%. Để mạ thích nghi dần với điều kiện thời tiết bên ngoài và tạo điều kiện cho mạ cứng cây, đanh dảnh cần tiến hành luyện mạ, thời gian khoảng 4-5 ngày trước khi cấy.

Mạ khay được chăm sóc trong nhà kính

Cách luyện mạ như sau: Nếu nhiệt độ ngoài trời <16^oC phải tủ kín luống mạ; khi nhiệt độ ngoài trời >16^oC mở một đầu hoặc hai đầu nilon, chiều tối phải đậy lại; khi nhiệt độ >20^oC cần lật mở cả nilon sang một bên, chiều tối đậy lại. Trước khi đưa mạ ra ruộng cấy phải mở nilon hoàn toàn.

Mạ đạt tiêu chuẩn khi cấy: đạt 2,5-3,5 lá; chiều cao cây từ 10-20 cm, cứng cây, đanh dảnh, sạch sâu bệnh.

Mạ khay đạt tiêu chuẩn đem cấy

Một số lưu ý đối với cấy máy: Đồng ruộng trước khi cấy phải bằng phẳng, nhuyễn bùn, sạch cỏ dại. Nhất thiết phải để bùn lắng 1 ngày sau khi bừa tráng lần cuối mới đưa máy xuống cấy. Khi cấy chỉ để nước săm sắp mặt ruộng hoặc chỉ cần nhão bùn và điều chỉnh mật độ máy cấy phù hợp với từng giống. Gữi mực nước nông trong ruộng sau khi cấy. Tiến hành chắm dặm kịp thời những vị trí khuyết mật độ ngay sau khi lúa bén rễ, chỉ chắm dặm hàng tay, không chắm dặm hàng sông. Chủ động bón phân thúc đẻ nhánh sớm khi lúa bén rễ hồi xanh và có lá mới. Các biện pháp kỹ thuật chăm sóc khác và phòng trừ sâu bệnh hại cây lúa tương tự phương pháp cấy truyền thống.

Mạ khay được cấy bằng máy cấy Nhật bản Kubota

Bài: Kỹ sư Trịnh Hà - Trung tâm Khuyến Nông Thanh Hóa

Ảnh: Kỹ sư Lê Tuyển Hùng - Công ty TNHH VRAT