Hướng dẫn kỹ thuật điều tiết (thúc, hãm) cây đào nở hoa đúng dịp Tết

Cây đào được xuất hiện đầu tiên ở Mông Cổ cách đây hơn 4.000 năm, không chỉ được biết đến như một loại quả phổ biến mà chúng còn gắn liền với nhiều chuyện dân gian và tín ngưỡng, từ một loài thực vật mọc hoang dại trong tự nhiên trở thành một đối tượng cây trồng có giá trị. Tại Việt Nam cây đào được xem là biểu tượng không thể thiếu trong cái tết cổ truyền của dân tộc. Tại nhiều vùng quê, cây đào đang góp phần giúp người nông dân thay đổi cuộc sống, thế nhưng biến đổi khí hậu với những diễn biến tiêu cực đang làm rối loạn nhịp sinh học của nhiều loại cây trồng, trong đó có cây đào. Đào nở sớm, đào nở muộn, nhiều nhà vườn thất thu hàng trăm triệu đồng. Điều tiết đào ra hoa đúng tết, giải pháp khắc phục đồng bộ trong canh tác nhằm giúp người nông dân giảm thiếu tới 60% hiện tượng đào nở không đúng tết.

Cây đào có giá trị là cây đào ra hoa đúng dịp tết Nguyên đán

Phương pháp xử lý đào ra hoa đúng tết

Mặc dù còn gần một tháng nữa mới đến tết nguyên đán nhưng những cây hoa đào đã bắt đầu nở hoa, đào nở sớm là hiện tượng khá phổ biến trong gần 5 năm trở lại đây tại các làng đào truyền thống.

Diễn biến thời tiết năm nay được xem là khá trùng khớp với dự đoán của gia đình ông Cao Văn Vĩnh, nên từ trước tết khoảng 50 ngày ông Vĩnh đã cho công nhân vặt toàn bộ lá đào trên cây, đây là công đoạn cuối cùng trong phương pháp xử lý đào ra hoa đúng tết. Tuy nhiên, đến thời điểm này, ông Vĩnh vẫn chưa khẳng định được tỷ lệ thành công của những cây đào đã qua xử lý.

Theo các chuyên gia trồng trọt, nguyên nhân khiến đào ra hoa không đúng tết là bởi quá trình phân hóa mầm hoa của cây đào tuân theo một quy luật đặc biệt và phụ thuộc nhiều vào điều kiện thời tiết.

Cũng giống như các cây khác, sự ra hoa của cây đào là bước ngoặt của của đời sống của thực vật, đó là bước chuyển từ sinh trưởng sinh dưỡng sang giai đoạn sinh trưởng sinh sản. Sự thay đổi này thực chất là sự thay đổi tại đỉnh sinh trưởng của thân lá, từ đó có thể chuyển từ phân hóa mầm lá sang phân hóa mầm hoa. Nhiệt độ môi trường là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phân hóa mầm hoa, cụ thể như sau:

Ngưỡng nhiệt độ phù hợp để cây đào phân hóa mầm hoa là từ 18 - 250C. Khi nhiệt độ môi trường vượt ngưỡng thích nghi sẽ gây ra cảm ứng trên lá dẫn đến sinh chuyển Hormone rồi gây cảm ứng ở đỉnh sinh trưởng. Khi nhiệt độ tăng cao sẽ đẩy nhanh quá trình enzim hoạt tính, tác động chuyển tinh bột thành đường cũng như chuyển các hoạt chất khác thúc đẩy quá trình phân hóa mầm hoa. Ngược lại khi nhiệt độ dưới ngưỡng quá trình chuyển hóa sẽ chậm lại, từ đó quá trình phân hóa mầm hoa cũng sẽ chậm theo. Theo phó giám sư tiến sỹ Đặng Văn Đông - phó viện trưởng viện nghiên cứu rau quả: Phần lớn các giống đào ở Việt Nam nếu để ra hoa tự nhiên thì đào sẽ nở muộn hơn tết âm lịch từ 10 đến 15 ngày, bởi đây là thời điểm nhiệt độ phù hợp nhất cho việc hình thành và phát triển mầm hoa, vì thế để hoa đào nở đúng dịp tết thì đều phải can thiệp kỹ thuật.

Quy trình điều tiết đào ra hoa đúng tết đã được trung tâm nghiên cứu và phát triển hoa cây cảnh viện nghiên cứu rau quả chuyển giao cho người dân từ nhiều năm nay. Bên cạnh điều kiện thời tiết việc can thiệp kỹ thuật cũng quyết định đến hơn 50% tỷ lệ đào ra hoa đúng tết. Quy trình điều tiết đào ra hoa đúng tết trải qua 3 giai đoạn:

- Giai đoạn thứ nhất là chăm sóc cây

- Giai đoạn thứ hai là kích thích phân hóa mầm hoa

- Giai đoạn thứ ba là kích thích nụ nở thành hoa

Các biện pháp kỹ thuật cần được thực hiện đồng bộ qua các giai đoạn

Người trồng có thể lựa chọn tuổi cây phù hợp theo mục đích sử dụng, theo đó đối với cây đào ghép có thể chọn cây để xử lý khi cây đào đạt từ 1 năm tuổi trở lên, ở giai đoạn chăm sóc cây được xem là giai đoạn tập trung chăm sóc để quá trình sinh trưởng sinh dưỡng của cây diễn ra một cách thuận lợi. Bộ lá phát triển đồng đều, không sâu bệnh. Vào thời điểm trung tuần tháng 7 âm lịch người trồng bắt đầu can thiệp kỹ thuật để kích thích cây phân hóa mầm hoa.

Đến thời điểm phân hóa mầm hoa tại đỉnh sinh trưởng của lá và ngọn cây đào sẽ tiết ra một loại Hormone sinh trưởng, sau khi hình thành chúng di chuyển khắp các bộ phận của cây trồng và có xu hướng di chuyển xuống bộ rễ, bằng biện pháp kỹ thuật khoanh vỏ quá trình vận chuyển các Hormone sinh trưởng xuống bộ rễ sẽ bị ngăn chặn.

Như vậy các nhà khoa học đã xác định được loại Hormone được sản sinh ra từ đỉnh sinh trưởng có chức năng điều tiết sự ra hoa trên cây đào. Tuy nhiên hàm lượng hoạt chất này nhiều hay ít lại phụ thuộc vào độ tuổi của cây và chế độ chăm sóc giai đoạn trước đó. Đối với cây đào trồng lâu năm hoặc được chăm sóc tốt hàm lượng Hormone tích tụ thường nhiều hơn do đó chúng sẽ có khả năng nở sớm hơn và ngược lại những cây đào mới trồng và chăm sóc kém hơn thì hàm lượng Hormone thường thấp, vì thế căn cứ vào tình trạng của cây kết hợp với theo dõi và dự đoán thời tiết người trồng cần đưa ra quyết định khoanh vỏ vào thời điểm sớm hoặc muộn hơn so với quy trình chuẩn là tuần thứ hai hoặc tuần thứ ba của tháng 7 âm lịch.

Ở giai đoạn thứ ba, khi các mầm hoa được hình thành, những mầm hoa này có thể phát triển thành hoa đúng vào thời điểm tết hay không thì người trồng cần tiếp tục can thiệp kỹ thuật, đó là biện pháp tuốt lá.

Sau khi tính toán, các nhà khoa học đưa ra thời điểm tuốt lá chung cho các giống đào là từ khoảng trước tết từ 50 - 55 ngày.

Các nhà khoa học gọi chung biện pháp khoanh vỏ và tuốt lá là biện pháp cơ học, tuy nhiên để việc điều tiết sinh trưởng cho cây đào đạt hiệu quả cao cần phải can thiệp biện pháp hóa học bổ trợ, bản chất của phương pháp này sử dụng các chất hóa học để điều chỉnh mầm hoa phát triển nhanh hơn hoặc chậm hơn.

Các chất điều hòa sinh trưởng được áp dụng điều tiết sự ra hoa của cây đào bao gồm:

+ Chlorormequat Chloride, Cycocel CCC: Hạn chế sinh trưởng, chiều cao, kích thích phân hóa mầm hoa.

+ Paclobutrazol: ức chế sinh trưởng, kích thích phân hóa mầm hoa.

+ Uniconazole - tác dụng tương tự Paclobutrazol nhưng hiệu quả và an toàn hơn.

Các chất ức chế sinh trưởng, kích thích phân hóa mầm hoa trên chỉ giúp tăng tỷ lệ nụ, tăng tỷ lệ ra hoa, thúc đẩy nhanh quá trình ra hoa chứ không thể điều tiết chính xác được thời điểm ra hoa của cây đào. Vì vậy để đào ra hoa đúng dịp tết, người trồng đào phải áp dụng song song các biện pháp cơ học và hóa học.

* Các biện pháp kết hợp để thúc đào ra hoa: Thắp đèn, tưới nước ấm, che nilon trong thời gian có gió rét, phun KNO3, ThiOue, MKP... để kích thích nụ đào phát triển.

* Các biện pháp kết hợp để hãm đào ra hoa: Che bớt ánh sáng, pha phân urea vào nước lạnh với tỷ lệ 1% phun vào toàn bộ thân, lá đào.

• Kỹ thuật điều khiển quá trình cây đào ra hoa đúng dịp Tết Nguyên Đán

Biện pháp tốt nhất giúp điều tiết đào ra hoa đúng tết là thực hiện tốt các biện pháp cơ học dễ làm kết hợp với việc xử lý hóa chất để điều tiết quá trình ra hoa của cây đào. Tuy nhiên, trước những diễn biến tiêu cực của thời tiết người dân cần phải chủ động những giải pháp ứng phó khi thời tiết biến động.

Lúc này đa số các vườn đào của gia đình nhà ông Chi đã xuất hiện những mầm hoa. Theo ông, đây là tín hiệu tốt cho một vụ đào thắng lợi, tuy nhiên không vì thế mà công tác chăm sóc được phép lơ là. Bên cạnh việc theo dõi thời tiết qua truyền hình, chiếc điện thoại di động có tính năng theo dõi thời tiết đã trở thành thiết bị không thể thiếu đối với những người trồng đào như ông Chi.

Theo dự báo, từ thời điểm này đến tết, sẽ còn nhiều đợt nhiệt độ giảm sâu, nhịp sinh học của những cây đào được điều tiết giai đoạn trước có thể bị đảo lộn.

Theo kinh nghiệm của ông Chi, khi thời tiết lạnh đột ngột dưới 9^oC những mầm hoa sẽ ngưng phát triển. Chính vì vậy ông đã chuẩn bị những túi nilon để bao chụp cho toàn bộ cây đào.

Bên cạnh biện pháp chi nilon cho ngày lạnh, biện pháp đốn rễ và tưới nước lạnh là những giải pháp cho thời điểm thời tiết nắng kéo dài.

Năm nào cũng vậy, khi miền Bắc bắt đầu đón nhận những cơn mưa phùn cũng là khoảng thời gian bận rộn nhất trong năm của những người nông dân trồng đào ở Gia Xuyên. Gấp gáp, tất bật, tập trung đều thể hiện rõ trên khuôn mặt của những người nông dân này, mỗi người một công đoạn nhưng tựu chung là để cây đào nở vào đúng dịp tết nguyên đán năm nay.

Theo các chuyên gia trồng trọt, từ những giải pháp khoa học và các biện pháp thủ công được đưa ra các hộ trồng đào đã phần nào kiểm soát được sự ra hoa trên cây đào. Điều đặc biệt của cây đào là nếu năm nay không ra hoa thì các năm tiếp theo nếu được chăm sóc tốt và xử lý đúng quy trình thì cây vẫn ra hoa, vì thế để đảm bảo hiệu quả kinh tế các nhà khoa học khuyên rằng: Người nông dân nên luân phiên điều tiết sự ra hoa của cây đào theo các năm, sao cho trong mỗi vườn đào phải có ít nhất 50% số cây ra hoa đúng tết.