Hàng ngàn ha hồ tiêu ở Tây Nguyên đang bị bệnh, dẫn đến bị chết, nguyên nhân không khó nhận diện: Đó là chính những chủ vườn đang vô tình "đầu độc" vườn tiêu của chính mình, dưới nhiều hình thức...

"Tiêu chết do... giá cao"

Đó là đánh giá của ông Trương Phước Anh - Giám đốc Sở NN-PTNT Gia Lai: Giá hồ tiêu liên tục tăng cao trong nhiều năm dẫn đến việc người dân thâm canh quá mức: Sử dụng phân bón quá liều lượng, sử dụng phân phức hợp không cân đối tỷ lệ N - P - K và các chất kích thích, phân bón đậm đặc để thu năng suất cao đã làm cho cây mất cân bằng dinh dưỡng, mất khả năng đề kháng tự nhiên dẫn đến dễ bị nấm bệnh tấn công gây hại. Một nguyên nhân khác là do nguồn gốc giống không được chọn lọc, sử dụng không rõ nguồn gốc, bị nhiễm bệnh trước khi đưa ra vườn.

Giá hồ tiêu liên tục ở đỉnh điểm trong nhiều năm, trong khi các loại cây trồng khác như cao su, cà phê liên tục mất mùa và mất giá, khiến không ít nông dân ồ ạt mở rộng diện tích hồ tiêu. Tính đến thời điểm hiện tại, diện tích hồ tiêu của cả nước đã vượt ngưỡng 85.000 ha - vượt quy hoạch hơn 30.000 ha. Riêng tại các tỉnh Tây Nguyên và miền Đông Nam bộ, diện tích hồ tiêu chiếm trên 51% diện tích hồ tiêu toàn quốc, sản lượng chiếm trên 91% tổng sản lượng hồ tiêu toàn quốc.

Gia Lai là tỉnh có diện tích, năng suất và sản lượng hồ tiêu lớn so với cả nước. Ngày 7/10/2010, UBND tỉnh Gia Lai đã có Quyết định số 681/QĐ-UBND, về việc quy hoạch trồng trọt gắn với công nghiệp chế biến trên địa bàn tỉnh Gia Lai đến năm 2015, tầm nhìn đến năm 2020.

Ồ ạt mở rộng diện tích, trong khi kiến thức về cách chăm sóc, cách sử dụng thuốc BVTV, cách chọn giống tốt lại không có, dẫn đến vườn cây ngày một xuống cấp, dịch bệnh lây lan...

Thủ phạm là... chủ vườn

Nông dân Lê Thanh Hưng (thôn Thiên An, xã Ia Blứ) có vườn tiêu hơn 1.300 trụ đang trong giai đoạn thu hoạch, đột nhiên chết đồng loạt không rõ nguyên nhân. Ban đầu chết rải rác, rồi chết cả vườn, ai bày gì anh cũng thử, đủ cách nhưng vườn tiêu vẫn vô phương cứu chữa. Hỏi chết vì bệnh gì: Bó tay!

Theo ThS Nguyễn Quang Ngọc - Phó Giám đốc Trung tâm nghiên cứu và phát triển cây hồ tiêu: Nói về bệnh trên cây hồ tiêu, đầu tiên và nghiêm trọng nhất là do nhiễm virus, đặc biệt là ở Gia Lai nhiều vườn tiêu bị nhiễm rất nặng.

Bệnh này lây lan theo kiểu từ mẹ sang con, nếu lấy giống từ vườn bị nhiễm virus, mầm bệnh sẽ phát tán khắp nơi. Trong khi cây hồ tiêu được nhân giống vô tính, việc cắt cành giâm làm giống làm cho việc lây lan từ vườn này sang vườn khác càng trở nên nghiêm trọng. Hoặc trong quá trình canh tác, chỉ cần 1 đến 2 trụ trong vườn bị nhiễm mà người dân làm cỏ, cắt cành vô tình không vệ sinh dụng cụ cũng bị lây bệnh sang cây khác.

Cũng theo ThS Ngọc thì, nông dân mua giống không lựa chọn, chỉ điện thoại đặt hàng là "đầu nậu" gom giống từ các vườn chở tới bán mà không cần quan tâm đến việc tiêu giống có mang mầm bệnh hay không. Nhiều cơ sở kinh doanh cây giống chỉ vì lợi nhuận họ sẵn sàng mua cây giống với giá rẻ, sau đó nuôi bằng thuốc, phân bón ngay trong vườn ươm. Thấy cây giống xanh tốt, người dân mua về trồng thì khoảng 2-3 tháng là chết...

Cũng theo ThS Ngọc thì: Hiện tượng các vườn tiêu bị nhiễm tuyến trùng đang là vấn đề rất nghiêm trọng, thậm chí ngay cả những vườn tiêu đang xanh tốt cũng xuất hiện tuyến trùng. Tất cả các vườn bị bệnh chết nhanh do nấm Phytophthora gây ra đều xuất hiện tuyến trùng, đây là tác nhân đầu tiên tạo ra vết thương để cho nấm xâm nhiễm. Còn chết chậm là hiện tượng vàng lá chứ không phải bệnh, do canh tác dinh dưỡng không đảm bảo dẫn đến vàng lá chết chậm.

Phải quản lý tốt nguồn giống

Đó là nỗ lực của UBND tỉnh Gia Lai cũng như các ngành chức năng của tỉnh này, trước thực trạng giống hồ tiêu gần như đang bị "thả nổi" ngoài thị trường. Được biết có đến hàng trăm, thậm chí hàng ngàn cơ sở kinh doanh giống tiêu nhưng đến nay, ngành nông nghiệp vẫn đang loay hoay thống kê, rà soát mà chưa có con số chính thức để quản lý.

Trước thực trạng trên, sau khi đi kiểm tra tình hình vườn hồ tiêu chết tại huyện Chư Pưh và làm việc với các đơn vị Sở NN-PTNT, Sở Khoa học và Công nghệ cùng các phòng ban chuyên môn, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai - ông Kpă Thuyên đã chỉ đạo các ngành liên quan tăng cường quản lý nhà nước về giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và các vật tư nông nghiệp khác; tuyệt đối không để giống hồ tiêu kém chất lượng, nhiễm bệnh gây hại cho nông dân.

Theo đó, trước ngày 30/3, Sở này phải thống kê đầy đủ các cơ sở sản xuất, mua bán giống cây trồng, vật nuôi, vật tư nông nghiệp trên địa bàn tỉnh; làm rõ trách nhiệm quản lý nhà nước đối với từng cơ sở sản xuất, mua bán; nêu rõ cơ sở nào đã được cấp phép, chưa cấp phép; số lượng cơ sở vi phạm, biện pháp xử lý...

Việc nhiều tổ chức, cá nhân không đủ điều kiện về chuyên môn, kỹ thuật vẫn tiến hành sản xuất kinh doanh giống cây trồng, đã đưa ra thị trường giống cây trồng không rõ nguồn gốc, kém chất lượng gây thiệt hại cho người dân được Phó Chủ tịch UBND tỉnh Kpă Thuyên xác định nguyên nhân là công tác quản lý, kiểm tra xử lý vi phạm trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh giống cây trồng của ngành nông nghiệp còn thả lỏng, mức xử phạt chưa cao.

Trần Đăng Lâm