Những lưu ý quan trọng khi nông dân tiến hành cải tạo đất (Phần 1)

1. Hiểu đúng đất đang gặp vấn đề gì trước khi cải tạo

Trong nông học, bước quan trọng nhất trước khi cải tạo đất là chẩn đoán đúng dạng suy thoái. Đất chai cứng, đất phèn, đất mặn hay đất bạc màu đều có cơ chế hình thành riêng.
Đất bị nén do canh tác nặng, đất phèn tích tụ Fe³⁺/Al³⁺ gây độc rễ, đất mặn dư ion Na⁺ phá vỡ cấu trúc keo, còn đất bạc màu hình thành do thiếu mùn và mất cân đối dinh dưỡng kéo dài.

Mọi giải pháp cải tạo đều xoay quanh ba nhóm yếu tố:
cấu trúc đất – dinh dưỡng – hệ vi sinh vật.
Nếu xác định sai nguyên nhân, các biện pháp cải tạo trở nên tốn kém nhưng không đem lại hiệu quả.

2. Bổ sung hữu cơ – nền tảng quan trọng nhất trong cải tạo đất

Theo các nguyên lý nông học hiện đại, chất hữu cơ hoai mục là yếu tố quyết định độ tơi xốp, độ phì và sức sống sinh học của đất. Phân chuồng ủ kỹ, compost hoặc phân rác hữu cơ xử lý đạt chuẩn giúp:

• Tăng khả năng giữ nước và trao đổi khí

• Tạo cấu trúc hạt ổn định

• Làm nguồn thức ăn cho hệ vi sinh có lợi

• Giảm độc Fe²⁺, Al³⁺ trong đất phèn

• Hạn chế tác động của Na⁺ trong đất mặn

Hữu cơ tươi không qua xử lý dễ gây sốc dinh dưỡng, nóng rễ và lan truyền mầm bệnh nên cần tuyệt đối tránh.

3. Điều chỉnh pH – yếu tố quyết định khả năng hấp thu dinh dưỡng

Phần lớn cây trồng ưa pH 5,5–6,5. Khi đất quá chua, nông dân cần sử dụng vôi Dolomite, CaCO₃ hoặc CaO với liều lượng chuẩn, đồng thời cách ly với phân hóa học 10–15 ngày. Ngược lại, đất kiềm có thể điều chỉnh bằng lưu huỳnh bột (S), MAP hoặc DAP.

Điều chỉnh pH đúng quy trình giúp:

• Tối ưu hóa khả năng hấp thu dinh dưỡng

• Giảm độc tố kim loại nặng

• Tạo môi trường lý tưởng cho rễ và hệ vi sinh hoạt động

4. Phục hồi hệ vi sinh vật – động lực cải tạo đất bền vững

Vi sinh vật đất là trung tâm của quá trình phân giải hữu cơ và tái tạo cấu trúc đất. Các chủng Trichoderma, Bacillus, nấm men và vi sinh phân giải cellulose giúp hạn chế nấm bệnh, thúc đẩy phân hủy hữu cơ và tăng tính tơi xốp.

Vi sinh chỉ phát huy tối đa khi:

• Đất có đủ hữu cơ

• Độ ẩm giữ ở mức ổn định

• Có lớp che phủ để hạn chế bức xạ và bốc hơi nước

Cải tạo đất bền vững cần bắt đầu từ việc chẩn đoán đúng tình trạng đất, xây dựng nền tảng gồm hữu cơ – pH – vi sinh, từ đó tạo nên môi trường đất khỏe mạnh, tơi xốp, nhiều mùn và ổn định lâu dài.