Kỹ thuật nuôi trồng, chăm sóc và thu hái nấm bào ngư hiệu quả

Nấm bào ngư là loại thức ăn ngon, là thực phẩm có giá trị dinh dưỡng khá cao, cung cấp một lượng đáng kể chất đạm, đường bột, nhiều vitamin và khoáng chất, đồng thời là dược liệu quý giá trong việc duy trì, bảo vệ sức khỏe phòng chống nhiều bệnh kể cả ung thư, ung bướu và cũng là nguồn hàng xuất khẩu có giá trị. Hơn nữa là một trong những loại nấm dễ trồng, thời gian thu hoạch nhanh,...Chính vì vậy trong bài viết này chúng tôi xin hướng dẫn bà con các kỹ thuật trồng, chăm sóc nấm và thu hái nấm bào ngư như sau:

1. Chuẩn bị nguyên liệu nuôi trồng nấm bào ngư

- Nguyên liệu chính làm môi trường nuôi trồng nấm bào ngư là các loại phế thải nông nghiệp giàu chất cenluloz như: rơm rạ và mùn cưa thuộc loại gỗ mềm và không có nhựa ngăn meo nấm phát triển như gỗ cao su, xoài, so đũa, thân bắp, cùi bắp…..

- Nguyên liệu sau khi qua xử lý, ủ chín, phối trộn chất dinh dưỡng, vô bịch, hấp tiệt trùng, cấy meo giống. Sau 20 – 25 ngày tơ nấm mọc đầy bịch phôi, lúc này bịch phôi được đem ra nhà nấm chăm sóc thu hoạch quả thể.

2. Chuẩn bị nhà nuôi trồng nấm bào ngư

- Yêu cầu về vật liệu làm nhà nuôi trồng nấm bào ngư: làm nhà nấm bào ngư bằng tre, lá, lưới, ny lon. Có thể tận dụng sàn nhà để treo bịch phôi nấm, xung quanh nhà trồng nấm có thể bao lưới cước hoặc nylon để giữ ẩm độ, hạn chế côn trùng giúp cho nấm phát triển tốt.

- Yêu cầu nhà để nuôi trồng nấm bào ngư: phải sạch sẽ, cao ráo, thoáng khí, thoát nước và giữ được độ ẩm. Các bịch phôi nấm có thể xếp đặt trên các bệ (bằng tre hay sắt) hoặc treo dưới các thanh ngang, mỗi hàng cách nhau 20 – 30cm, mỗi dây cách nhau 20 – 25cm, mỗi dây có thể treo từ 6 – 10 bịch phôi. Tốt nhất bố trí dàn treo theo từng khối một, mỗi khối rộng từ 1,4 - 1,6m, chiều dài tùy theo nhà trồng. Mỗi khối chừa các lối đi để tiện chăm sóc và thu hái.

- Trước khi đưa nấm vào nhà nuôi trồng ta cần khử trùng nhà nấm bằng vôi bột cứ 100gr vôi bột/1m2 rãi đều xung quanh nền nhà nuôi trồng nấm bào ngư.

- Sau khi nhà nấm chuẩn bị xong ta tiến hành đưa bịch phôi nấm vào chăm sóc.

3. Đưa bịch phôi nấm vào nhà nuôi trồng và chăm sóc nấm bào ngư:

- Chọn những bịch có sợi tơ nấm mọc trắng đều bịch, sau đó tiến hành tháo nút bông phía trên miệng bịch phôi hoặc dùng dao lam rạch từ 3 – 4 đường dài khoảng 3 – 4cm trên bịch phôi, sau khi rạch bịch để ngày hôm sau mới phun tưới nước.

- Nước tưới nấm phải sạch, không phèn, không chứa chất độc hại nấm và nên tưới bằng bình phun sương hay vòi phun thật mịn. Tưới nước nhiều hay ít tùy theo ẩm độ không khí của nhà nuôi nấm. Bình quân 2 lần/ngày, nếu khô thì từ 3 – 4lần/ngày.

- Sao cho độ ẩm môi trường không khí nơi trồng nấm đạt 85-90%. Nhiệt độ thích hợp 25-32oC, nhiệt độ tối ưu 27-28oC. Ánh sáng khuyếch tán (có thể đọc sách được) đây là điều kiện thích hợp nhất để tạo quả thể nấm phát triển.

4. Thời vụ nuôi trồng nấm bào ngư

Nấm bào ngư xám có biên độ rất rộng về nhiệt độ và ẩm độ vì vậy đối với thời tiết ở miền Nam nước ta sự chênh lệch nhiệt độ giữa hai mùa không cao nên đều trồng được, nhưng thời vụ thích hợp nhất là vào mùa mưa, vì lúc này độ ẩm không khí tương đối cao sẽ tiết kiệm được công tưới.

5. Kỹ thuật nuôi trồng và chăm sóc nấm bào ngư:

5.1. Kỹ thuật chăm sóc nấm bào ngư:

- Sau khi đem phôi về 7 ngày, tháo bỏ giấy báo mục đích là giúp nấm ra trên cổ và tạo được kích thước cũng như hình dạng của tai nấm đồng đều hơn.

- Khi nấm ra, ở giai đoạn này rất dễ ảnh hưởng do các điều kiện ngoại cảnh. Vì vậy, nhà trồng phải đáp ứng các điều kiện như sau: giữ ẩm tốt ở 70 - 85%, nhiệt độ là 28-36 0C, thoáng  và sạch sẽ.

Chú ý : Phải vệ sinh nhà thật sạch (dùng vôi bột hoặc nước vôi đã pha loãng rắc tưới đều nền nhà trồng) trước khi đưa Phôi vào.

7 ngày đầu không tưới sau khi xếp bịch vào nhà trồng, nhưng sau 7 ngày (kể từ lúc tháo báo) thì nấm xuất hiện quả thể trên cổ túi. Khi đó, nấm rất cần nước, vì vậy vừa phun sương vừa tạo ẩm môi trường xung quanh (nước nền 2-3 lần trong ngày). Từ lúc ra đinh ghim đến lúc thu hái là 4 ngày (khi mũ nấm từ màu xám sang trắng xám).

- Nước tưới nấm phải sạch, không phèn, không chứa chất độc hại nấm và nên tưới phun sương thật mịn.  Tưới nước nhiều hay ít tùy theo ẩm độ không khí của nhà nuôi nấm. Bình quân 3 lần/ngày, nếu khô thì từ 4 – 6 lần/ngày.

Lưu ý: Cách tưới nước hiệu quả cho nấm bào ngư:

- Nước có Độ PH là 6.5 – 7.5 là tốt nhất.

- Không tưới thẳng lên bịch phôi mà phun xịt tạo mưa nhẹ rơi từ trên xuống, tưới ướt các vách, nền nhà để tạo độ ẩm không khí cần thiết cho nhà trồng nấm. Tùy theo thời tiết mà tưới nhiều hay ít để tạo ẩm cho nhà trồng nấm, mỗi ngày tưới 2 – 4 lần (khi mưa dầm ẩm ướt, không cần tưới). Lưu ý là không để giọt nước bắn thẳng vào nụ nấm mà làm hư hỏng nó và biến dạng tai nấm.

- Tưới nước dạng phun sương, lượng nước ít (phun sương hạt mịn) nhưng kéo dài thời gian tưới sao cho nhìn bề mặt mũ nấm có lớp nước đọng lại.

- Trung bình ngày tưới 3-6 lần.

- Trong thời gian này nấm rất cần độ ẩm: Nếu thiếu nước, nấm sẽ cằn cỗi, ăn rất dai. Nếu tưới nhiều nước, nấm sẽ có màu vàng.

Lưu ý: Trong quá trình tưới nước cho nấm, có thể sử dụng thêm chất kích thích sự trẻ hóa, giúp nấm tươi tắn, tăng sức đề kháng, năng cao tính thương phẩm, nâng cao chất lượng, sớm được thu hoạch, tăng sản lượng trên 35% Xytokinin DA6 (tan hoàn toàn trong nước), Xytokinin – Kinetin hoặc Xytokinin BA6 với liều lượng khuyến cáo: nồng độ 5ppm phun từ 2 – 3 lần tương ứng 5g/1000 lít nước.

5.2. Kỹ thuật thu hái nấm bào ngư hiệu quả

Nấm mọc tập trung thành cụm nên khi nấm đủ lớn cần hái cả cụm (trong cụm nấm có 2-3 tai lớn).

- Dùng tay nắm lấy phần cuống nấm kéo nhẹ và lấy hết cả chân nấm. Khi hái xong phải quan sát và thu hết những chân nấm còn sót lại bên trong cổ túi phôi.

- Sau khi thu hái Nấm, vệ sinh thu hết những phần chân nấm còn lại. Dùng nắp nhựa đậy ở đầu bịch phôi sau 7 - 10 ngày thì mở nắp để thu tiếp tục.

- Sau đó, tiếp tục chăm sóc như lúc ban đầu và cứ như vậy lặp lại từ 5-10 lần là kết thúc quá trình thu hái. Mỗi đợt cách nhau 15 - 25 ngày.

- Sau khi hái nấm, không nên tưới nước ngay vào bịch nấm mà phải đợi vài tiếng sau mới tưới vì nếu tưới ngay lúc vừa hái nấm xong thì sẽ dễ khiến các phôi nấm trong bịch nấm sẽ dễ chết thối.

- Sau khi thu hoạch nấm đợt 1 thì ngừng tưới nước khoảng 5 - 7 ngày cho nấm mọc ra tán mới. Khi bịch nấm hết đợt ra nấm thì ngừng tưới nước vào bịch nấm, chỉ tưới nước lên nền và xung quanh để phòng tạo ẩm mỗi ngày. Sau 3 - 4 ngày mới bắt đầu tưới phun sương vào các bịch nấm để tạo ẩm và kích thích nấm kết nụ tiếp.

6. Những lưu ý khi nuôi trồng, chăm sóc và thu hái nấm bào ngư

6.1. Tính nhạy cảm của môi trường nuôi cấy nấm bào ngư

- Nấm bào ngư là một trong những loài nấm nhạy cảm với môi trường nhất. Ngoài yếu tố nhiệt độ, ẩm độ, ánh sáng, pH, nồng độ CO2 ..., nấm còn đặc biệt nhạy cảm với các tác nhân gây ô nhiễm môi trường, như hoá chất, thuốc trừ sâu, các kim loại nặng ... cả trong nguyên liệu cũng như trong không khí môi trường.

- Tai nấm thường biến dạng hoặc ngưng tạo quả thể. Do đó, cần kiểm tra điều kiện nuôi trồng hoặc nguồn nguyên liệu khi nấm có biểu hiện không bình thường.

6.2. Dị ứng do bào tử nấm bào ngư :

- Trong các loài nấm trồng, thì đặc biệt thận trọng với bào tử nấm bào ngư. Nhiều người nhạy cảm với loại bào tử này, sẽ biểu hiện ngay trong 08 giờ hoặc 4 – 6 tuần (ở trường hợp khác).

- Bào tử nấm bào ngư xâm nhập vào cuống phổi, gây triệu chứng khó thở, mệt mỏi, nhiều vết đỏ ở tay, nhức đầu, ho và sốt (có thể đến 390C). Bệnh kéo dài vài ngày rồi dứt, nhưng có thể tái đi tái lại, khi tiếp xúc lại với nguồn bệnh.

- Để tránh hít phải bào tử nấm (nấm bào ngư, cũng như các loài nấm khác), nên đeo khẩu trang khi vào khu vực nhà trồng, nhất là vào sáng sớm khi trời còn lạnh.

7. Những bệnh thường gặp khi nuôi trồng và chăm sóc nấm bào ngư

- Nấm bào ngư có sức sống rất mạnh. Tuy nhiên, nấm lại rất nhạy cảm với môi trường, như nhiệt độ lên xuống đột ngột cũng có thể làm nấm ngừng tăng trưởng, không mọc hoặc héo nhũn. Nước tưới bị phèn, bị mặn cũng làm nấm không phát triển được.

-  Quá trình cung cấp nước cho nấm, nếu giọt tưới lớn sẽ dễ làm chết các tai nấm đang phát triển. Tai nấm trong trường hợp này, nhũn ra và rũ xuống.

- Đối với bệnh nhiễm, thì có hai bệnh chủ yếu : Mốc xanh (Trichoderma.sp) và ấu trùng ruồi.

Trichoderma.sp là loài mốc phát triển trên các cơ chất có chất gỗ, làm bịch nấm thâm đen lại, ảnh hưởng đến năng suất nấm. Để hạn chế sự phát triển của loài mốc này, cần khử trùng tốt nguyên liệu trồng nấm hoặc nâng pH môi trường.

- Trường hợp ấu trùng ruồi (dòi), chúng chui vào các khe cửa phiến nấm, cắn phá làm hư hại nấm. Tốc độ sinh sản chúng lại rất nhanh, nên thiệt hại không phải nhỏ. Nhà trồng vì vậy nên làm lưới chắn, để cho chúng không lọt vào. Tuy nhiên, vấn đề chính là vệ sinh nhà trại, không để ổ dịch.

- Nấm bào ngư thuộc nhóm nấm phá hoại gỗ, sống chủ yếu hoại sinh (ngoại trừ một vài loài ký sinh, như P.ostrcatus, P.erygii). Nhiều nghiên cứu cho thấy việc bổ sung bột đậu nành, bột lông vũ cũng giúp nấm bào ngư mọc tốt hơn.

8. Cách bảo quản và chế biến sau thu hoạch nấm bào ngư

8.1. Sự biến đổi của nấm bào ngư sau thu hoạch:

- Mất nước: nấm thường chứa nhiều nước (85-95%) và lượng nước cần thiết này mất rất nhanh do hô hấp và bốc hơi.

- Sự hóa nâu: do ở nấm có men (enzym) polyphenoloxidaz xúc tác phản ứng oxid hoá hợp chất phenolic không màu của nấm thành quinon tạo màu đỏ đến nâu đỏ. Tuy nhiên quá trình này diễn ra rất chậm, khi nấm hoá nâu sẽ làm giảm giá trị thương phẩm.

8.2. Bảo quản nấm bào ngư sau thu hái

Lưu ý: Muốn bảo quản nấm tốt nhất nên thu hái sau khi tưới nước ít nhất là 3 giờ, để tai nấm khô ráo không bị ướt.

Hái nấm xong dung dao cắt sạch phần chân nấm (không còn màu vàng), cho vào túi buộc kín miện túi. Nếu muốn bảo quản lâu phải cho túi nấm vào phòng mát hạ nhiệt độ xuống 16 – 18 0C.

Phơi hoặc sấy khô: dùng tay xé nhỏ nấm theo chiều dọc. Phơi nấm dưới ánh nắng 1 ngày, đem sấy ở nhiệt độ 40  – 45 0C trong vài giờ đầu, khi nấm đã se khô nâng nhiệt độ lên tối đa 50 – 55 0C. Cho vào túi nilong kín để bảo quản.