Cây dưa hấu

Tên khoa học: Citrullus lanatus

Họ Bầu bí: Cucurbitaceae

Bộ: Cucurbitales

Dưa hấu có nguồn gốc từ miền nam Châu Phi và là loại quả phổ biến nhất trong họ Bầu bí. Dưa hấu có tính hàn có thể dùng làm thức ăn giải nhiệt trong những ngày hè nóng nực.

Diện tích trồng dưa hấu tại Việt Nam

• Sản lượng dưa dưa hấu dao động: 500-600 ngàn tấn/năm. (*)
• Diện tích trồng dưa hấu không ổn định: xấp xỉ 20.000 ha/năm. (*)
• Vùng ĐBSCL: có thể trồng quanh năm, nhưng tập trung ở vụ sớm (dưa Noel từ tháng 10 – 30/12 dl) và vụ chính (dưa Tết từ tháng 11 dl - Tết Nguyên đán). Tập trung ở các tỉnh Long An, Đồng Tháp, Sóc Trăng, Hậu Giang, Cần Thơ, Vĩnh Long, Trà Vinh, Tiền Giang…
• Các tỉnh Nam Trung Bộ (trồng từ sau tháng 1 dl): tập trung ở 4 tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên.
• Các tỉnh phía Bắc (vụ Xuân-Hè, tháng 2-5 dl và vụ Đông, tháng 9-11 dl): tập trung ở Hà Nội, Hải Dương, Nam Định, Thái Bình, Vĩnh Phúc, Phú Thọ...

(*) Số liệu Tổng cục Thống kê Việt Nam, năm 2014

Bản đồ phân bố vùng trồng dưa hấu ở Việt Nam

Đặc điểm hình thái cây dưa hấu

Cây con​

Những lá mầm rất phát triển, phiến lá dạng thuôn dài, đỉnh thụt vào, khoảng dài 20 mm và rộng 10 mm, hơi dày và một gân chính hiện rỏ.

Những lá đầu tiên mọc cách và đơn, mang bởi một cuống 10-15 mm có lông tơ. Phiến lá cắt ngang thành 3 đến 5 thùy tròn hình lông chim.

(A) Cây dưa con được gieo trong bầu; (B) phát triển thân, lá và rễ cây dưa trong giai đoạn cây con.

Cây trưởng t​hành :

Cỏ bò, hằng niên, dạng leo trên mặt đất, có thể leo lên giàn nhờ có tua cuống, chẻ 3 phát triển ở phần cuối cuống lá. Trục chánh được phân nhánh và có thể đo được nhiều m bề dài, thân có lông đứng trắng mịn.

+ Rễ cây dưa hấu: gồm có rễ cái là một trục chung quanh trục có những rễ phụ mọc ngang.

+ Lá cây dưa hấu: phiến lá xanh tươi, đơn và mọc cách, có lông ở gân mặt dưới, mang bởi 1 cuống dài 5 đến 15 cm được bao phủ bởi lông tơ nhất là những lá non. Phiến lá thông thường dạng hình bầu dục và khoảng 10-15 cm dài và 7-12 cm rộng. Xẻ tận đáy thành những thùy hình lông chim 5 đến 7 thùy. Bìa lá cắt, không đều. Những gân phụ 2 bên gân chánh là những phân đoạn khác nhau. Cả hai mặt trên dưới sần sùi.

+ Tua cuốn dưa hấu: Những tua cuống do sự biến dạng của lá để tiến hóa thích ứng, bám và leo trên các đài vật khác nhau.

(A) Cây dưa con được gieo trong bầu; (B) Hệ rễ cây dưa trong giai đoạn cây con; (C) Rễ dưa ra nhanh và dài; (D) Nếu trong bầu lâu, cây sẽ dễ bị ốm yếu.

+ Hoa dưa hấu: hoa cô độc, màu vàng, mọc ở nách lá, hoa được mang bởi một cuống hoa dài 15-20 cm, cũng được bao phủ những lông tơ trắng.

Hoa đơn phái, đồng chu, hoa đực và hoa cái cùng trên một cây :

Hoa đực : đài hoa dính dạng hình chuông, lá đài 5, cánh hoa 5 hình bầu dục, dài khoảng 4 cm vàng, đầu nhọn, tiểu nhụy 3, bao phấn hình chữ S, có lông mịn.

Hoa cái : những cánh hoa gắn vào ở đỉnh bầu noản 1 buồng dạng hình cầu.

+ Trái dưa hấu: Trái, rất to, đa dạng, hình trứng đến hình cầu, có thể đạt đến 15-25 cm đường kính, có bông xanh dợt, lam đậm hay vàng. Trái bên trong nạc thịt đỏ hay vàng, nhiều hạt dẹp, nâu hay đen

+ Hạt dưa hấu: hạt hình trứng nguợc, dài 10 mm rộng 5 mm, dày 2 mm. Lúc trưởng thành vỏ hạt mịn láng trắng hoặc nâu.

Hình thái cây dưa hấu

Các giống dưa hấu phổ biến

- Giống dưa hấu Sugarbaby: giống thụ phấn tự do nhập từ Mỹ, Thái Lan, Nhật, Đan Mạch, … đã được trồng từ lâu đời có trái tròn, nặng từ 3 - 7 kg, vỏ màu xanh đen, mỏng, cứng, thuận tiện cho chuyên chở đi xa, ruột đỏ thắm, dễ bọng ruột, hột nhỏ và ít, chu kì sinh trưởng 65 - 70 ngày, năng suất  bình quân 1,8 - 2,5 tấn /1000 m².

- Giống dưa hấu An Tiêm: là dưa hấu lai F1, sinh trưởng mạnh, thích nghi rộng với thời tiết, chống bệnh tốt, dễ ra hoa, đậu trái, trái to 6 - 9 kg, năng suất cao và phẩm chất ngon. Gồm các giống ruột đỏ, năng suất  cao từ 3,0 - 4,5 tấn / 1000m², thời gian sinh trưởng ngắn 70 - 75 ngày như An Tiêm 94: trái có sọc xanh đậm, An Tiêm 95: trái có vỏ đen có sọc mờ, An Tiêm 98: sọc xanh và giống ruột vàng như An Tiêm 100, trái tròn, nặng 2 - 3 kg, năng suất  2,5 - 3,0 tấn /1000 m².

- Giống dưa hấu Hồng Lương: là giống lai F1, vỏ màu xanh nhạt, có sọc xanh đậm, trái nặng trung bình từ 5 - 6 kg, năng suất  3,0 - 4,5 tấn/1000 m², ruột đỏ, nhiều nước, vỏ quá mỏng, nhưng cứng, thuận tiện chuyên chở, kháng bệnh tốt, thích hợp cho một số vùng trong vụ Hè Thu, chu kỳ sinh trưởng 65 - 70 ngày.

- Giống dưa hấu Xuân Lan: giống lai F1, vỏ màu xanh nhạt, có sọc xanh đậm, trái trung bình từ 2 - 3 kg, ruột vàng, rất ngọt, trồng mật độ dầy gấp đôi dưa Sugarbaby, vòng đời 65 - 70 ngày.

- Giống dưa hấu Huỳnh Châu 548 ruột vàng: Năng suất trung bình 1,0 -1,2 tấn quả/sào. Thời gian sinh trưởng vụ thu đông 70 - 75 ngày, dạng quả dài, da quả màu xanh sáng, có sọc mờ, vỏ quả mỏng, dai, cứng, ít dập vỡ khi vận chuyển đi xa. Thịt quả màu vàng ăn vịt ngọt đậm, ít hạt, ăn không chảy nước như các loại dưa hấu ruột đỏ khác. Trọng lượng quả nặng trung bình 3 - 4 kg/quả. Giống có khả năng kháng bệnh tốt đặc biệt là với bệnh nứt thân và chạy dây.

- Giống dưa hấu Cream Cream Fleshed Suika ruột trắng: có nguồn gốc từ Nhật Bản (tài liệu khác lại cho rằng nó có nguồn gốc từ Châu Phi), được trồng ở thung lũng sông Nile, sau đó được đưa sang Ấn Độ và Trung Quốc trước khi được đưa đến Châu Âu. Vị của dưa hấu trắng không đậm như dưa hấu ruột đỏ nhưng nó lại không hề nhạt nhẽo mà ngược lại nó lại chứa một vị ngọt lạ thường, thơm và mát.

Điều kiện sinh thái của cây dưa hấu

Dưa hấu có nguồn gốc vùng khí hậu nóng, thích khí hậu ấm áp, khô ráo, đầy đủ ánh nắng giúp trổ nhiều bông cái và cho trái chín sớm, năng suất cao. Nhiệt độ thấp cây phát triển yếu, dễ thất bại, mưa nhiều rễ bị thối chết, khó trổ bông càng khó thụ phấn và đậu trái, khi đã đậu trái thì trái dễ thối, chất lượng kém, ẩm độ không khí càng cao càng dễ phát sinh bệnh. Khi có mưa bão, nhiệt độ thấp, ẩm độ cao thân lá dễ dập nát mau tàn khó trồng.

Nhiệt độ thích hợp cho sự sinh trưởng 25-30^oC nên rất dễ trồng trong mùa nắng ở đồng bằng sông Cửu Long. Nhiệt độ thích hợp cho hoa nở và thụ phấn là 25^oC, nhiệt độ thích hợp cho trái lớn và chín 30^oC.

Trồng dưa hấu trên đất ruộng lúa

Giá trị dinh dưỡng từ dưa hấu

Trong dưa hấu có chứa nhiều chất dinh dưỡng giá trị. Cụ thể, 100g phần ăn được của dưa hấu có chứa các chất sau: nước 95,5g; protid 1,2g; lipid 0,2g; glucid 2,3g; chất xơ 0,5g; tro 0,3g. Các chất khoáng vi lượng: Ca 8mg; P 13mg; Fe 1mg; Mg 10mg; K 112mg; Zm 0,10mg. Các vitamin: beta caroten 4.200 microgam; B1 0,04mg; B2 0,04mg; B3 0,178mg; B5 0,221mg; B6 0,045mg; B9 (folate) 3 microgam; C 8,1mg; PP 0,2 mg. Ngoài ra còn có citrulline 0,17g; lycopene 8g; manitol…

Dưa hấu có chứa nhiều axit folic, là một sinh tố nhóm B cần cho sự tạo máu. Chỉ cần ăn 200g dưa hấu là đủ nhu cầu axit folic trong ngày.

Dưa hấu Hải Dương được mùa, được giá (tháng 05/2016)