Xử lý ra hoa, tỉa hoa, tỉa quả, biện pháp khắc phục sượng quả sầu riêng

1. Kỹ thuật, biện pháp xử lý ra hoa sầu riêng

Mùa ra hoa tự nhiên của sầu riêng thay đổi tùy theo giống và điều kiện khí hậu của từng nơi.

- Ở Thái Lan, giống sầu riêng ra hoa sớm vào cuối tháng 11 kéo dài đến cuối tháng 12 và thu hoạch từ tháng 3 đến tháng 5 (90 - 100 ngày sau khi đậu quả).

Giống ra hoa trung bình như giống sầu riêng Mon Thong và Chanee là hai giống sầu riêng nổi tiếng của Thái Lan ra hoa từ giữa tháng 12 đến giữa tháng 2 và thu hoạch vào khoảng giữa tháng 6 (110 - 120 ngày sau khi đậu quả).

Giống muộn ra hoa cùng lúc với giống trung bình nhưng có thời gian từ khi đậu quả đến khi thu hoạch trên 130 ngày nên thời gian thu hoạch vào khoảng giữa tháng 7.

- Ở vùng nhiệt đới ẩm như ở Indonesia và Malaysia, sầu riêng có thể ra hoa ra hoa 2 lần/năm vào tháng 3 - 4 và tháng 8 - 9.

- Ở Việt Nam, giống sầu riêng Khổ Qua Xanh trồng ở Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang ra hoa tập trung vào tháng 12 - 1 và thu hoạch vào tháng 4 - 6.

- Giống sầu riêng Sữa Hột Lép của huyện Chợ Lách, tỉnh Bến Tre trồng tại vườn tiêu bản trường Đại Học Cần Thơ ra hoa vào đầu tháng 2 và thu hoạch trong tháng 6.

Tuy nhiên, do ảnh hưởng của thời tiết nên mùa ra hoa của sầu riêng thay đổi từ năm này đến năm khác.

Hoa sầu riêng mọc thành từng chùm trên nhánh hoặc thân

Hoa thuộc loại hoa hoàn toàn, nghĩa là có đủ hai bộ phận đực (nhị) và cái (nhụy) nhưng hai bộ phận này không chín cùng lúc khi hoa nở.

Thông thường, nuốm nhụy cái bắt đầu nhận phấn trước khi hạt phấn được phóng thích ra khỏi bao phấn.

Hoa sầu riêng mọc thành chùm

Trên một số giống sầu riêng của Thái Lan, hoa sầu riêng nở hoàn toàn vào khoảng 3 giờ chiều cho đến 6 - 7 giờ tối, nhưng hạt phấn bắt đầu phóng thích từ 8 giờ tối đến giữa đêm nên sự tự thụ phấn trên cây sầu riêng xảy ra với tỉ lệ rất thấp.

Hầu hết hoa sầu riêng đều nhận phấn một ngày trước khi hoa nở và khả năng nhận phấn giảm ở ngày tiếp theo.

1.1. Các phương pháp xử lý ra hoa sầu riêng

- Phương pháp xiết nước

+ Thời điểm: Khoảng tháng 7 - 8 dương lịch.

+ Cách làm: Rút cạn nước trong mương. Nếu xiết nước trong mùa mưa thì nên kết hợp đậy nilon trên mặt liếp.

Rút nước cạn trong mương và đậy nilon vào gốc

Nếu gặp thời tiết khô ráo cây sầu riêng sẽ nhanh nhú hoa, nếu gặp lúc mưa nhiều tỉ lệ ra hoa rất thấp.

Hoa sầu riêng mới nhú

+ Lưu ý: Trong thời gian đậy nilon nếu cây bị sâu rầy thì dùng thuốc hóa học để phòng trị. Khi cây ra hoa dài từ 2 - 3 cm thì giở nilon ra và bắt đầu tưới nước trở lại.

- Phương pháp sử dụng hoá chất

+ Thời điểm: Khoảng tháng 7 - tháng 8 dương lịch.

+ Cách làm: Dùng Paclobutrazol ở nồng độ 50 - 80g loại 10%/8 lít phun đều lên lá sau khi đợt lá non đã phát triển hoàn toàn.

Cây sầu riêng khi được xử lý với Paclobutrazol thường có số hoa/cây tăng lên đáng kể so với không xử lý bằng hóa chất. Nếu tưới vào đất thì liều lượng là 5 - 10 g nguyên chất/cây.

+ Lưu ý: Phun Paclobutrazol phải đúng qui trình và liều lượng theo hướng dẫn. Nếu phun Paclobutrazol không tuân thủ đúng qui trình hướng dẫn, lạm dụng quá nhiều, pha quá liều thì sẽ làm cho cây ngừng sinh trưởng, ảnh hưởng đến quá trình phát triển và cho năng suất của cây, nếu nặng có thể làm cho cây chết.

Xử lý với Paclobutrazol nhiều năm sẽ làm cây bị suy, hiệu quả xử lý ra hoa sẽ giảm xuống và tăng ô nhiễm đất. Vì thế, chỉ nên xử lý Paclobutrazol vào lá và xử lý 2 năm, nghỉ 1 năm trước khi bắt đầu 1 chu kỳ mới.

- Phương pháp bón phân

Để kích thích sầu riêng ra hoa vụ nghịch, có thể áp dụng biện pháp bón phân đạm (urê) với liều lượng cao và bón vào thời điểm không có mưa dầm, hoặc cũng có thể phun phân urê liều lượng cao, sau khi phun sẽ làm cho cây rụng khoảng 30 - 50% lá kích thích cây ra hoa, nhưng thường hiệu quả không cao vì ảnh hưởng của thời tiết rất lớn.

- Biện pháp tổng hợp

+ Thời điểm: Xử lý vào khoảng tháng 7 - 8 dương lịch, có thể thu hoạch vào tháng 3 năm sau, sớm hơn sầu riêng chính vụ 2 - 3 tháng.

+ Phương pháp: Phun Paclobutrazol ở nồng độ từ 50 - 80g loại 10%/8 lít nước kết hợp với đậy mặt liếp và rút nước cạn trong mương.

1.2. Chuẩn bị trước khi xử lý

- Cuốc, leng…

- Nilon để ngăn nước mưa;

- Cọc cắm và dây buộc để cố định nilon;

- Kéo hoặc dao để cắt nilon và dây buộc;

- Xăng dầu để chạy máy phun thuốc, máy bơm;

- Thùng, xô đựng nước để pha hóa chất;

- Ô doa để tưới hóa chất;

- Dụng cụ để cân hoặc đong hóa chất;

- Bảo hộ lao động ….

- Bình phun thuốc thủ công hoặc máy phun thuốc động cơ xăng;

- Máy bơm nước để bơm nước ra khỏi vườn;

- Hóa chất phun hoặc tưới: Paclobutrazol (PBZ) dạng bột; Ethrel chứa 40% chất hoạt động dạng lỏng không màu đóng trong ống nhựa 5ml.

- Một số loại phân bón bổ trợ: DAP, K2SO4, Super lân, phân tưới rễ MX-tưới 2, Food-MX2 (hoặc F.Bo), RA HOA C.A.T…

1.3. Xử lý ra hoa cho sầu riêng

Để sầu riêng bán được giá cao cần phải xử lý ra hoa rải vụ bắt đầu vào tháng 7 - 8 dương lịch để thu quả vào tháng 3 - 4 dương lịch năm sau.

Để xử lý ra hoa tiến hành làm 5 bước sau:

• Bước 1. Bón phân đón hoa

- Thời điểm: Tháng 7 - 8 dương lịch.

- Cách làm: Tiến hành bón 1 kg DAP + 0,5 kg K2SO4 hoặc 2 kg 15:15:15 + 2 kg Super lân/cây tùy theo tuổi và sức sinh trưởng của cây.

Có thể pha thêm 50 g phân tưới rễ MX - tưới 2/10 lít nước tưới trực tiếp vào vùng rễ cám và theo đường tán cây sẽ giúp cây tạo mầm hoa nhanh, mạnh hơn.

Chú ý: Giai đoạn này cần phải bón phân sớm để cây có đủ thời gian tạo mầm hoa, không để nhú mắt cua rồi mới tiến hành bón phân đón ra hoa.

• Bước 2. Kích thích ra hoa.

* Vùng ĐBSCL:

- Thời điểm: Tháng 8 đến tháng 9 dương lịch, khi lá non đã mở hết, lá có màu xanh điển hình, bóng láng ..

- Cách làm: Dùng nilon trắng phủ kín phần đất dưới tán và rút khô nước mương. Sau đó, dùng 50g Paclobutrazol loại 10%/8 lít phun sương ướt đều tán lá 1 lần.

Càng xiết nước triệt để càng tốt, xiết nước cho đến khi xuất hiện các mầm hoa nhỏ ở dưới cành (còn gọi là các mắt cua) thì dỡ bạt và tưới nước từ từ trở lại.

* Vùng Tây Nguyên, Đông Nam Bộ:

- Thời điểm: Tháng 8 đến tháng 9 dương lịch, khi lá non đã mở hết, chuyển từ lá lụa sang xanh đậm, bóng láng ..

- Cách làm: Dùng 60 - 80g Paclobutrazol loại 10%/8 lít phun sương ướt đều tán lá 1 lần. Đồng thời xiết nước khi lá chuyển màu xanh đậm.

Chú ý: Đối với các vườn này cần chú ý đào rãnh thoát nước tốt cho cây có điều kiện khô ráo hơn. Chỉ phun Paclobutrazol 1 lần duy nhất. Thuốc có tác dụng gần như hoàn toàn trong 3 giờ sau khi phun.

• Bước 3. Tạo mầm hoa

Sau khi sử dụng Paclobutrazol được 1 tuần, phun Food - MX2 (hoặc F.Bo) 2- 3 lần, 7 - 10 ngày 1 lần.

Có thể pha kết hợp với thuốc sâu bệnh và phân bón MKP để tăng hiệu quả ức chế và tạo mầm hoa tốt trong mùa mưa.

Cần thường xuyên nhặt bỏ các chồi non nhú trong cành để cây tập trung đầy đủ dinh dưỡng tạo mầm hoa tốt hơn.

• Bước 4. Thúc nhú mầm hoa

Khoảng 50 - 60 ngày sau xử lý Paclobutrazol, gặp thời tiết thuận lợi pha RA HOA C.A.T + Food-MX2 (hoặc pha chung với F.Bo) phun 2 lần, 7 ngày 1 lần.

Khoảng 10 ngày sau sẽ thấy mắt cua nhú đồng loạt ở các cành cấp 1.

• Bước 5. Rước hoa đồng loạt

Khi mắt cua nhú, lập tức dùng Food - MX5 (hoặc RA HOA C.A.T + F.Bo) phun sương ướt đều tán cây và trong thân 1 lần, giúp hoa nứt sáng đồng loạt và hạn chế hiện tượng mắt cua bị thui đen do thời tiết.

2. Kỹ thuật tỉa hoa sầu riêng

2.1. Xác định số lần tỉa hoa sầu riêng

Cây sầu riêng ra rất nhiều hoa nhưng thường tập trung thành 3 đợt chính.

Hoa cần được tỉa thưa, có 2 cách như sau:

- Tỉa hoa thưa của đợt 1 và đợt 3, không tỉa hoa ra đợt thứ 2.

- Tỉa thưa hoa ra đợt thứ 2, không tỉa thưa những hoa ra đợt 1 và đợt 3.

Tỉa hoa theo cách nào là tuỳ thuộc vào ý định thời điểm thu hoạch quả của nhà vườn, nhưng không nên giữ lại tất cả các hoa ảnh hưởng đến việc thụ phấn và đậu quả. Như vậy, có thể tỉa hoa 2 lần (đợt hoa thứ 1 và đợt hoa thứ 3), hoặc tỉa hoa 1 lần (đợt hoa thứ 2).

2.2. Xác định những hoa sầu riêng phải tỉa

Tỉa bỏ những hoa hoặc cuống hoa nhỏ, những hoa đèo đẹt, mọc quá khít nhau hoặc mọc ở tận đầu cành.

Tỉa bớt 60% số chùm hoa/cây sẽ làm tăng trọng lượng hoa, hàm lượng auxin, và năng suất/cây. Chất lượng quả như vỏ quả, cơm và trọng lượng quả cũng tăng.

2.3. Kỹ thuật tỉa hoa cho sầu riêng

* Chuẩn bị dụng cụ tỉa hoa: Kéo, dụng cụ chuyên dụng

Dụng cụ để tỉa hoa

* Tỉa hoa:

Sau khi thấy hoa đã rõ (khoảng 2 - 4cm) tiến hành tỉa hoa, khoảng cách 25 cm để một chùm hoa (trên tất cả các cành có khả năng mang quả), tỉa bỏ tất cả hoa ở ngoài đầu cành.

Có thể dùng tay để bẻ những chùm hoa không mong muốn ra khỏi cây, nhưng phải thao tác nhẹ nhàng không làm ảnh hưởng đến chùm hoa bên cạnh.

Tỉa hoa bằng tay

Dùng các dụng cụ đơn giản có gắn cán dài để tỉa các chùm hoa ở trên cao.

Tỉa hoa ở trên cao

Cần ngắm chính xác chùm hoa cần tỉa và thao tác nhẹ nhàng.

Tỉa hoa sầu riêng

Nếu tỉa hoa đúng kỹ thuật thì sau khi tỉa các chùm hoa sẽ rải đều trên cành, thuận lợi cho quá trình thụ phấn, thụ tinh, đậu quả và phát triển quả.

Hoa rải đều trên cành

Công tác tỉa hoa được kết thúc 1 tháng trước khi hoa nở.

Sau khi tỉa hoa nếu thấy cây chưa nhú đọt non bón bổ sung DAP nhằm kích thích ra đọt non, đồng thời tưới đều nước và luôn giữ mặt đất có độ ẩm ổn định.

3. Kỹ thuật tỉa quả sầu riêng

3.1. Xác định số lần tỉa quả

Để tạo điều kiện cho các quả phát triển đồng đều, loại bỏ những quả bị lép múi và hình dáng quả không đẹp, công việc tỉa quả được chia làm 3 lần chính như sau:

- Lần 1: Tỉa quả vào tuần thứ 3 hoặc 4 sau khi hoa nở và cần kết thúc trước khi quả phát triển nhanh (khoảng tuần thứ 5 sau khi hoa nở). Lúc này quả bằng hạt mít.

- Lần 2: Tỉa quả vào tuần thứ 8 sau khi hoa nở (quả bằng quả trứng gà).

- Lần 3: Tỉa quả vào tuần thứ 10 sau khi hoa nở (quả bằng nắm tay).

3.2. Xác định những quả phải tỉa

- Quả mọc quá dày, méo mó, sâu bệnh;

- Quả phát triển không bình thường;

- Quả không đặc trưng của giống.

3.3. Tỉa quả cho sầu riêng

Lần 1: Cắt tỉa các loại quả đậu dày đặc trên chùm (mỗi chùm không nên để nhiều hơn 2 quả), tỉa bỏ quả méo mó, sâu bệnh.

Lần 2: Cần tỉa những quả có dấu hiệu phát triển không bình thường để có thể điều chỉnh lại sự cân bằng dinh dưỡng giúp quá trình tạo cơm quả được thuận lợi.

Lần 3: Cắt tỉa những quả có hình dạng không đặc trưng của giống, tạo thuận lợi cho sự phát triển cơm, kích thước và hình dáng quả.

Tỉa quả sầu riêng lần 3

Tỉa bớt sao cho mỗi chùm không quá 2 quả và trên cây còn khoảng từ 60 đến 100 quả, tùy thuộc vào giống, độ lớn của tán và sức khỏe của cây và quả rải đều trên cành.

Quả rải đều trên cành

Bảng số quả/cây thích hợp ở từng lứa tuổi trên giống sầu riêng Chanee và Mon Thong

Nếu để quả không phù hợp, cành nhỏ nhưng để số quả/cành quá nhiều, cành sẽ dễ bị khô ngay sau khi thu hoạch quả cuối cùng, hoặc các quả trên cành phát triển không đều, quả to, quả nhỏ, cành yếu và dễ gãy.

Để quả trên cành quá nhiều

Lưu ý: Sau khi tỉa quả tiếp tục thực hiện việc bón phân, tưới nước theo quy trình đã hướng dẫn. Ngoài ra, để đạt được năng suất cao cũng cần thường xuyên theo dõi để phòng trừ các loại sâu bệnh gây hại cho sầu riêng.

4. Khắc phục cơm quả sầu riêng bị “sượng"

4.1. Hiện tượng “sượng" cơm quả sầu riêng

Cơm (phần ăn được) của quả sầu riêng khi đã chín mà bị các hiện tượng sau đây thì gọi là “sượng" cơm quả sầu riêng hay cơm của quả sầu riêng bị “sượng":

Cơm của quả sầu riêng cứng, không có vị ngọt.

Cơm của quả sầu riêng cứng, có màu sắc hơi nhạt  so với màu bình thường của múi không bị sượng;

Cơm sầu riêng bị "sượng"

Cơm cứng, có màu sắc hơi nhạt

Cơm của quả sầu riêng có màu trắng, cứng

Cơm cứng có màu trắng

Cơm của quả sầu riêng bị nát

Cơm bị nát

- Phần cơm có màu nâu hay bị biến dạng, còn gọi là “cháy múi”.

Cơm sầu riêng màu nâu và biến dạng

- Cơm của quả sầu riêng phát triển không đều hay “cơm trong”, cơm bị mềm.

Cơm sầu riêng bị trong, mềm

- Cơm của quả sầu riêng rất mềm (nhão), không thể cầm bằng tay được.

Cơm sầu riêng bị nhão

Nhìn chung, dù quả sầu riêng bị “sượng” theo hình thức nào thì phẩm chất quả cũng giảm và không còn giá trị thương phẩm nữa.

4.2. Nguyên nhân sầu riêng bị sượng, nhão, mềm, nát

Nguyên nhân chủ yếu là do dinh dưỡng, chủ yếu do các yếu tố sau:

- Sự cạnh tranh dinh dưỡng trong quá trình phát triển quả: Từ 8-12 tuần sau khi đậu, quả phát triển phần cơm rất mạnh, có thể đạt 16 g/quả/ngày, lúc này cây ra đọt non sẽ xảy ra tình trạng cạnh tranh chất dinh dưỡng giữa sự phát triển của đọt non và cơm quả mà sự huy động chất dinh dưỡng cho sự phát triển của đọt non thường mạnh hơn cơm quả nên cơm quả không phát triển được bình thường dẫn đến hiện tượng “sượng”. Vườn đủ ẩm và bón nhiều phân, đặc biệt là phân đạm sẽ kích thích sinh trưởng làm cho cây sầu riêng ra đọt non.

- Rối loạn dinh dưỡng: Sự mất cân bằng giữa can-xi, ma-giê và kali cũng gây ra hiện tương cơm sầu riêng bị sượng. Theo khuyến cáo của các nghiên cứu về sầu riêng thì bón phân có chứa clo (như phân cloruakali hay các loại phân hỗn hợp có chứa KCl) cũng là nguyên nhân làm cho sầu riêng bị sượng.

- Ra hoa và đậu quả nhiều đợt cũng gây nên sự cạnh tranh chất dinh dưỡng giữa hoa, quả non với sự phát triển quả làm quả bị sượng.

- Do độ ẩm đất: Mưa hay tưới nước quá nhiều cũng thúc đẩy cây ra đọt non. Mưa nhiều, làm gia tăng ẩm độ đất, cây hút nhiều nước là nguyên nhân gây ra hiện tượng cơm nhão và kích thích cây ra đọt non gây ra sự cạnh tranh dinh dưỡng với quả đang phát triển.

- Do đặc điểm của cây và kích thước quả: Cây sầu riêng nhân giống bằng hột, cây còn tơ, mới ra quả một hai năm dễ bị sượng hơn cây trồng bằng cành chiết, gốc ghép hay cây trưởng thành vì những cây này sinh trưởng mạnh, dễ ra đọt non nên gây ra hiện tượng cạnh tranh dinh dưỡng trong quá trình phát triển quả. Quả có kích thước lớn cũng dễ bị sượng hơn quả nhỏ.

4.3. Biện pháp khắc phục sầu riêng bị sượng, nhão, mềm, nát

- Hạn chế sự ra đọt non trong giai đoạn phát triển quả:

+ Phun phân MKP (0-52-34) với liều lượng 50 - 100 g/10 lít nước, phun đều lên hai mặt lá, 7 - 10 ngày/lần trong giai đoạn từ 3 - 12 tuần sau khi đậu quả.

Hoặc dùng Nitrat Kali (KNO₃) với liều lượng 150 g/10 lít nước, phun đều lên hai mặt lá, 7 - 10 ngày/lần trong giai đoạn từ 3 - 12 tuần sau khi đậu quả.

+ Không bón thừa phân trong giai đoạn phát triển quả, đặc biệt là phân đạm. Khi sử dụng phân hỗn hợp N:P:K chú ý chỉ sử dụng loại phân không chứa Clo.

+ Phun phân bón lá có chứa Bo giai đoạn 15 - 20 ngày sau khi đậu quả để hạn chế hiện tượng cháy múi do thiếu chất Bo. Cần bổ sung thêm can-xi, ma-giê và kali theo quy trình sau:

+ Phun Ca(NO₃)₂ nồng độ 0,2% giai đoạn 2 tháng sau khi đậu quả

+ Phun MgSO₄ nồng độ 0,2% giai đoạn 15 ngày sau khi phun Ca(NO₃)₂

+ Phun KNO₃ nồng độ 1% giai đoạn 01 tháng trước khi thu hoạch

- Kích thích bằng cách dùng phân bón lá cho sầu riêng ra hoa sớm, tập trung, đồng loạt để hạn chế sự cạnh tranh dinh dưỡng giữa hoa với sự phát triển quả và hạn chế sự cạnh tranh giữa quả non với quả lớn. Điều khiển để quả chín tập trung, thu hoạch cùng lúc và thu hoạch trong mùa khô sẽ ít bị sượng hơn trong mùa mưa.

- Quản lý nước:

+ Quản lý ẩm độ đất để sầu riêng ra hoa tập trung hơn sẽ tránh được tình trạng cạnh tranh dinh dưỡng giữa hoa và quả non, hoa và quả trưởng thành và sự cạnh tranh giữa quả non và quả trưởng thành.

+ Giữ mực nước trong mương vườn ở độ sâu 60 - 80 cm từ mặt líếp sau khi đậu quả. Giai đoạn trước khi thu hoạch 25 - 30 ngày, rút nước trong mương khô cạn để quả lớn và chín nhanh. Phủ mặt liếp bằng plastic trong mùa mưa để hạn chế hiện tượng nhão cơm.

Khi thu hoạch nếu có mưa lớn nên ngừng lại, rút nước trong mương ra, sau 3 - 5 ngày mới thu hoạch trở lại.

- Thu hoạch và xử lý sau thu hoạch

+ Thu hoạch quả đúng độ chín, tránh làm quả bị dập hay tiếp xúc với đất ẩm.

Nhúng quả nhanh vào dung dịch ethephon ở nồng độ 0,2% để kích thích quả chín đều, giảm hiện tượng bị sượng.