Bí quyết dễ nhớ Biểu hiện thiếu dinh dưỡng trên cây trồng: Từ lá già đến lá non (P2)

tiếp theo (phần 1)

2. Nhóm di động trung bình và kém

Khi các nguyên tố này bị thiếu, cây không thể rút từ lá già để nuôi lá non.

Triệu chứng luôn xuất hiện ở lá non hoặc đỉnh sinh trưởng trước.

2.1. Molypden – Molybdenum (Mo)

Mo khá linh động nhưng cây cần cực kỳ ít, lượng dự trữ không đủ tái phân bố.

Triệu chứng thiếu Vi lượng Molipden trên cây Súp lơ

Mo tham gia enzyme chuyển hóa NO₃⁻ → NH₄⁺.

Khi thiếu Mo:

• NO₃⁻ không được chuyển hóa, tích tụ trong lá → tăng áp suất thẩm thấu.

• Nước bị đẩy ra ngoài qua khí khổng, tạo hiện tượng mặt dưới lá rỉ dịch nhựa trong suốt.

• NO₃⁻ + ánh sáng → NO₂⁻ độc hại → cháy mép, thủng lỗ mô lá.

Triệu chứng:

• Lá non vàng úa, chóp trắng bạc.

• Mép cháy trắng, lỗ thủng bất thường, rõ nhất ở cây họ cải.

2.2. Kẽm – Zinc (Zn)

Zn tham gia tổng hợp hormone Auxin (IAA), quyết định phân chia và giãn dài tế bào.

Triệu chứng thiếu kẽm trên cây trồng

Thiếu Zn:

• Lá non nhỏ, khoảng cách đốt rút ngắn, đọt lùn.

• Gân xanh đậm, mô vàng loang lổ → vàng khảm.

• Thiếu nặng → đốm trắng hoặc xám.

• Hoa ít, trái khó đậu.

2.3. Đồng – Copper (Cu)

Đồng giúp lignin hóa thành tế bào, làm thân, cành, mạch dẫn cứng cáp.

Triệu chứng thiếu Đồng trên cây trồng

Triệu chứng và giải thích các triệu chứng thiếu Đồng (Cu) trên cây trồng

• Lá non vàng loang đều: Đồng tham gia nhiều enzyme liên quan đến quang hợp và tổng hợp diệp lục, nhưng không nằm trực tiếp trong cấu trúc diệp lục như Magie (Mg). Khi thiếu Cu, lá non không tạo đủ diệp lục mới, toàn bộ phiến lá giảm màu đồng loạt, dẫn đến vàng loang đều, không phân biệt gân xanh – thịt vàng như thiếu Mg hay Fe.

• Ngọn héo rũ, “cháy đọt”: Cu giúp lignin hóa thành tế bào, làm thân, gân lá và mạch dẫn cứng cáp. Thiếu Cu → mô non mềm, giữ nước kém, mạch dẫn yếu → ngọn chết khô từ đỉnh vào trong, hay gọi là “cháy đọt”.

• Thân, rễ yếu – dễ nhiễm bệnh: Khi thiếu Cu, thành tế bào và mô bảo vệ yếu, thân mềm, rễ non dễ bị nấm bệnh tấn công, đặc biệt là bệnh xì mủ, thối rễ.

• Thiếu nặng: Mép và chóp lá bị cháy nâu, hoại tử, lá non quăn lại.

2.4. Mangan – Manganese (Mn)

Mangan nằm ở giữa lá non và lá trưởng thành.

Triệu chứng thiếu Mangan trên cây lạc và cây lúa

Triệu chứng và giải thích các triệu chứng thiếu Mangan (Mn) trên cây trồng

• Đốm vàng nhỏ li ti rải rác:
  Mangan là thành phần của enzyme tách nước trong quang hợp (Photosystem II) và nhiều enzyme liên quan đến tổng hợp diệp lục.
  Khi thiếu Mn, một số tế bào không tạo đủ diệp lục → mất màu cục bộ, hình thành đốm vàng nhỏ li ti rải rác giữa phiến lá.
  Khác với thiếu Mg hoặc Fe, các đốm này không tập trung thành mảng rõ rệt, nên lá nhìn loang lổ, lấm tấm.

• Trên cây lúa:
  Thiếu Mn gây hiện tượng “bạc lá sinh lý” – lá có những vệt bạc trắng loang lổ, nhưng không cháy đầu lá như bệnh do vi khuẩn hoặc thiếu Kali.

• Tại sao thường khó nhận biết:
  Mn di động trung bình, nên triệu chứng xuất hiện ở giữa lá non và lá trưởng thành, dễ bị nhầm với thiếu Fe hoặc sâu bệnh chích hút.

2.5. Sắt – Iron (Fe)

Fe rất kém di động, nên lá non luôn bị thiếu trước.

Triệu chứng thiếu sắt trên cây trồng

Triệu chứng và giải thích các triệu chứng thiếu Sắt (Fe) trên cây trồng

• Lá non vàng giữa gân, gân xanh rõ:
  Sắt là nguyên tố rất kém di động, nên khi thiếu, cây không thể rút Fe từ lá già lên lá non, khiến lá non luôn bị thiếu trước.
  Fe không nằm trực tiếp trong cấu trúc diệp lục như Magie (Mg), nhưng lại tham gia vào nhiều enzyme quan trọng cho quá trình tổng hợp diệp lục và chuỗi vận chuyển electron trong quang hợp và hô hấp.
  Khi thiếu Fe, lá non không tạo đủ diệp lục mới, phần mô giữa gân mất màu trước → vàng nhạt, còn gân lá vẫn xanh → hình ảnh vàng khảm giữa gân vàng – gân xanh rõ rệt.

• Thiếu nặng:
  Nếu thiếu Fe trầm trọng, lá non gần như trắng bạc, cây suy yếu nghiêm trọng, quang hợp giảm mạnh.

• Phân biệt với thiếu Magie:

  • Thiếu Fe: xảy ra trên lá non, gân xanh, thịt lá vàng.

  • Thiếu Mg: xảy ra trên lá già, gân xanh, thịt lá vàng.
    → Nhìn tầng lá bị ảnh hưởng là cách phân biệt nhanh nhất.

2.6. Lưu huỳnh – Sulfur (S)

S là thành phần của amino acid và protein, nhưng kém di động.

Triệu chứng thiếu Lưu huỳnh trên cây Ngô

Triệu chứng và giải thích các triệu chứng thiếu Lưu huỳnh (S) trên cây trồng

• Lá non vàng đều:
  Lưu huỳnh là thành phần của nhiều amino acid và protein (như cysteine, methionine) và tham gia vào quá trình tổng hợp diệp lục.
  S là nguyên tố kém di động, nên khi thiếu, cây không thể rút từ lá già lên lá non. Vì vậy, triệu chứng luôn xuất hiện ở lá non trước.
  Khi thiếu S, lá non không tổng hợp được đủ protein và diệp lục, khiến toàn bộ phiến lá non vàng nhạt đồng đều, không phân biệt gân xanh hay thịt vàng.

• Phân biệt với thiếu Đạm (N):

  • Thiếu S: vàng trên lá non, lá già vẫn xanh.

  • Thiếu N: vàng trên lá già trước, vàng đều từ gốc lên ngọn.

• Ảnh hưởng đến sinh trưởng:
  Khi thiếu S, cây phát triển chậm, thân mảnh, còi cọc, do thiếu protein cho sự hình thành mô mới và cấu trúc cơ bản của cây.

2.7. Canxi – Calcium (Ca)

Ca gần như cố định, chỉ di chuyển trong xylem.

0

Triệu chứng thiếu Canxi trên cây trồng

Giải thích các triệu chứng thiếu Canxi (Ca) trên cây trồng

• Lá non xoăn, mép cháy nâu:
  Canxi là nguyên tố rất kém di động, chỉ di chuyển theo dòng nước trong mạch gỗ (xylem) và không tái phân bố được từ lá già sang lá non.
  Canxi giữ vai trò gắn kết pectin trong thành tế bào, giúp mô non vững chắc.
  Khi thiếu Ca, các tế bào mới ở lá non không phát triển bình thường → lá non cong xoăn, mép cháy nâu do mô bị hoại tử sớm.

• Đỉnh sinh trưởng chết khô:
  Đỉnh sinh trưởng là nơi phát triển mạnh nhất và cần nhiều Ca nhất.
  Khi không được cung cấp kịp thời, các tế bào mới hình thành yếu, dễ vỡ → ngọn chết khô, cây ngừng sinh trưởng.

• Rễ non nâu đen, rễ tơ kém phát triển:
  Rễ non cũng cần Ca để hình thành mô bảo vệ. Thiếu Ca làm đầu rễ bị thâm nâu, rễ tơ ít và yếu, giảm khả năng hút nước và dinh dưỡng.

• Trái thối đít, nứt vỏ:
  Ở cây cà chua, ớt, dưa hấu và nhiều loại trái khác, thiếu Ca khiến phần đáy trái mềm, bị hoại tử → thối đít trái.
  Đồng thời, thành tế bào yếu làm vỏ trái dễ nứt tách khi gặp mưa hoặc tưới nhiều nước.

2.8. Bo – Boron (B)

Bo là nguyên tố kém di động nhất, tập trung ở hoa, trái và đỉnh sinh trưởng.

Triệu chứng thiếu Boron trên cây trồng

Triệu chứng và giải thích các triệu chứng thiếu Bo (Boron - B) trên cây trồng

• Hoa rụng nhiều, đậu trái kém, trái dị dạng hoặc nứt:
  Bo đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong quá trình thụ phấn và đậu trái.

  • Bo giúp hình thành ống phấn, là “con đường” để hạt phấn di chuyển và thụ tinh thành công.

  • Khi thiếu Bo, ống phấn không phát triển, phấn yếu → hoa không thụ phấn, rụng hàng loạt, đậu trái rất thấp.

  • Trái đã hình thành thì mô phát triển không đều, thành tế bào yếu → trái dị dạng, méo mó hoặc nứt vỏ.

• Đỉnh sinh trưởng chết khô, cây dừng phát triển:
  Bo là nguyên tố kém di động, cần thiết cho sự phân chia tế bào ở mô non như đỉnh sinh trưởng, chồi non.

  • Khi thiếu Bo, các tế bào mới không hình thành được → đỉnh sinh trưởng khô chết, chồi non ngừng phát triển, cây “đứng đọt”.

• Rễ non thâm nâu, mục, khả năng hút nước giảm:

  • Rễ non cũng cần Bo để hình thành thành tế bào vững chắc.

  • Thiếu Bo khiến đầu rễ mềm yếu, nhanh chóng bị thâm nâu và mục.

  • Cây không hút được nước dù đất còn ẩm → cây héo rũ, dễ nhầm với khô hạn.

3. Ghi nhớ nhanh

• Lá già vàng trước: N, P, K, Mg.

• Lá non vàng trước: Mo, Zn, Cu, Mn, Fe, S, Ca, B.

• Thứ tự biểu hiện từ lá già → lá non:
  Đạm → Lân → Kali → Magie → Molypden → Kẽm → Đồng → Mangan → Sắt → Lưu huỳnh → Canxi → Bo.

4. Quy trình chẩn đoán nhanh

1. Nhìn vị trí lá vàng:

   • Lá già → nghĩ đến N, P, K, Mg.

   • Lá non → nghĩ đến Mo, Zn, Cu, Mn, Fe, S, Ca, B.

2. Xem kiểu vàng/cháy:

   • Vàng đều: N, S.

   • Vàng giữa gân: Mg, Fe.

   • Cháy mép: K, Ca, B.

3. Kết hợp lịch bón phân, đất, nước → xác định chính xác nguyên nhân.

Kết luận

Quan sát lá nào vàng trước, kết hợp kiểu vàng hoặc cháy, bà con có thể nhanh chóng xác định nguyên tố thiếu.
Bón đúng loại phân và đúng giai đoạn giúp cây phục hồi nhanh, ra hoa đậu trái tốt, nâng cao năng suất và chất lượng trái.