Bí quyết dễ nhớ Biểu hiện thiếu dinh dưỡng trên cây trồng: Từ lá già đến lá non (P1)

Nguyên tắc chung

Bà con lưu ý, mức độ di động của dinh dưỡng trong cây quyết định lá nào bị thiếu trước:

• Nguyên tố di động mạnh: cây có thể rút từ lá già chuyển lên lá non → lá già biểu hiện trước.

• Nguyên tố kém di động: cây không rút được, nên lá non và đỉnh sinh trưởng biểu hiện trước.

• Trung bình: lá ở vị trí giữa, hoặc biểu hiện loang lổ.

Thứ tự giảm dần về độ di động như sau:
Đạm (N) → Lân (P) → Kali (K) → Magie (Mg) → Molypden (Mo) → Kẽm (Zn) → Đồng (Cu) → Mangan (Mn) → Sắt (Fe) → Lưu huỳnh (S) → Canxi (Ca) → Bo (B).

1. Nhóm di động mạnh – Lá già vàng trước

1.1. Đạm – Nitrogen (N)

Đạm là nguyên tố cực kỳ quan trọng, thành phần chính của diệp lục và protein.
Khi cây thiếu đạm, nó phân giải protein trong lá già nhờ enzyme protease, chuyển thành các hợp chất hòa tan như amino acid, rồi vận chuyển lên lá non và đỉnh sinh trưởng để nuôi phần non quan trọng nhất.

Triệu chứng thiếu đạm trên cây Ngô

Triệu chứng:

• Lá già vàng đều toàn bộ, bắt đầu từ lá gốc, vàng từ phần phiến đến gân.

• Cây còi cọc, đẻ nhánh ít, hoa ít, trái nhỏ.

Điểm phân biệt với thiếu Magie:

• Thiếu N: vàng đều toàn lá, vì đạm phân bố đều trong tất cả mô lá, cả gân và thịt lá đều bị rút đồng loạt.

• Thiếu Mg: chỉ vàng mô giữa gân, gân lá vẫn xanh rõ rệt.

Hiểu đơn giản: Đạm giống như dòng tiền mặt trong gia đình, thiếu là “rút” ở mọi nơi, nên vàng đều toàn bộ lá.

1.2. Lân – Phosphorus (P)

Lân cũng di động mạnh, cây có thể rút từ lá già lên lá non và rễ non.

Có hai dạng Lân:

• Lân cố định: nằm trong DNA, RNA, ATP, phospholipid → không di chuyển.

• Lân hòa tan: dạng phosphate tự do, dễ vận chuyển qua mạch rây.

Triệu chứng thiếu lân biểu hiện trên cây Ngô

Khi cây thiếu Lân:

• Lá già xanh đậm bất thường, vì diệp lục cũ bị giữ lại.

• Đường và carbohydrate không vận chuyển được xuống rễ, hoa, trái, bị kẹt lại trong lá → mặt dưới lá tím đỏ (anthocyanin).

• Rễ non yếu, hút dinh dưỡng kém hơn, cây càng thiếu Lân nghiêm trọng.

Ảnh hưởng ra hoa:

• ATP giảm mạnh, cây không đủ năng lượng để chuyển từ sinh trưởng lá → ra hoa, kết trái → mầm hoa hình thành ít hoặc không có, hoa ít và ra trễ.

• Giảm tổng hợp hormone gibberellin và cytokinin, trực tiếp cản trở phân hóa mầm hoa.

1.3. Kali – Potassium (K)

Kali cũng rất di động, nhưng triệu chứng rõ rệt ở mép và chóp lá già.

Kali điều hòa áp suất thẩm thấu và vận chuyển đường, năng lượng trong cây.

Triệu chứng thiếu Kali thể hiện trên cây ăn trái

Khi thiếu Kali:

• Khí khổng hoạt động kém, nước mất kiểm soát → mép và chóp lá cháy nâu từ ngoài vào trong.

• Mép lá là nơi xa nhất trong hệ thống dẫn truyền → thiếu trước, hoại tử trước.

• Na⁺, Cl⁻ và độc tố khác tích tụ ở rìa lá, gây cháy mô như bị “nướng”.

Trên trái:

1. Đường không được vận chuyển đủ → trái không ngọt, phát triển chậm.

2. Mất cân bằng nước → nứt trái, đốm thâm đen.

3. Na⁺, Cl⁻ tích tụ → mô trái mềm, dễ hư thối.

1.4. Magie – Magnesium (Mg)

Magie là trung tâm phân tử diệp lục, cực kỳ quan trọng cho màu xanh lá.

Triệu chứng thiếu Magie trên cây Cà chua

Magie rất linh động, cây sẽ rút Mg từ lá già lên lá non khi thiếu.

• Khi lá già bị rút Mg, mô thịt lá (tế bào giữa gân) mất diệp lục đầu tiên, nên vàng trước.

• Gân lá chứa nhiều mô dẫn, giàu dinh dưỡng, được cây ưu tiên giữ lại → gân vẫn xanh lâu hơn.

Triệu chứng:

• Vàng giữa gân, gân xanh rõ → hiện tượng “khảm ngược”.

• Thiếu nặng → mô chết, hoại tử nâu, lá rụng sớm.

Phân biệt với thiếu Đạm:

• Thiếu Mg: vàng giữa gân, gân xanh.

• Thiếu N: vàng đều toàn bộ lá.

Hiểu đơn giản: Magie giống như điện lưới – vùng xa (mô giữa gân) bị cắt điện trước, trung tâm (gân lá) được giữ lại cuối cùng.

1.5. Giải thích vì sao thiếu Magie gân vẫn xanh, còn thiếu Đạm vàng đều

Khi cây thiếu Magie (Mg), hiện tượng đặc trưng là mô giữa gân vàng, trong khi gân lá vẫn xanh. Ngược lại, khi thiếu Đạm (N), lá già vàng đều toàn bộ, cả gân và mô thịt lá đều mất màu.

Điều này xuất phát từ vị trí phân bố và vai trò của từng nguyên tố trong lá.
Magie là nguyên tố nằm ngay trung tâm phân tử diệp lục, tập trung nhiều trong các tế bào mô thịt lá, nơi quang hợp diễn ra mạnh nhất. Khi cây thiếu Mg, nó sẽ rút Mg từ lá già để chuyển lên lá non. Phần mô thịt lá mất Mg đầu tiên nên diệp lục không thể tái tạo, làm vùng giữa gân vàng sớm. Gân lá lại chứa nhiều mô dẫn, giàu dinh dưỡng, được cây ưu tiên bảo vệ nên giữ Mg lâu hơn, nhờ đó gân vẫn giữ màu xanh. Kết quả là lá xuất hiện hình ảnh “khảm ngược”: phần thịt vàng, phần gân xanh.

Trong khi đó, Đạm phân bố đều khắp mọi tế bào trong lá, vì nó là thành phần cấu tạo protein và enzyme ở cả gân lẫn thịt lá. Khi cây thiếu đạm, enzyme phân giải protein trong lá già được kích hoạt, phá vỡ protein để giải phóng đạm hòa tan rồi vận chuyển lên lá non. Quá trình này diễn ra đồng loạt trên toàn bộ phiến lá, không phân biệt vùng nào, khiến cả gân lẫn mô thịt đều vàng cùng lúc. Chính vì vậy, thiếu Đạm thì lá vàng đều, không tạo ra ranh giới rõ rệt như thiếu Magie.

Tóm lại, thiếu Magie làm vàng giữa gân vì mô thịt lá mất Magie trước, gân giữ được lâu hơn nên còn xanh, còn thiếu Đạm thì tất cả các mô đều mất Đạm cùng lúc, khiến lá vàng đều toàn bộ.

Còn nữa...