Vì sao cây trồng sinh trưởng kém dù chăm sóc đầy đủ?

Trong thực tế sản xuất, không ít nông dân gặp tình trạng cây trồng chậm lớn, lá nhỏ, đọt yếu, năng suất thấp dù đã chăm sóc rất kỹ. Phân bón không thiếu, nước tưới đầy đủ, phòng trừ sâu bệnh thường xuyên nhưng cây vẫn không phát triển như mong muốn. Nguyên nhân của hiện tượng này thường không nằm ở lượng phân, mà nằm sâu hơn ở sinh lý cây, bộ rễ, đất trồng và sự cân bằng bên trong.

1. Rễ không làm việc – nguyên nhân gốc rễ

Rễ là cơ quan hấp thu nước và dinh dưỡng. Khi rễ không hoạt động hiệu quả thì mọi công chăm sóc phía trên gần như vô nghĩa.

Các nguyên nhân khiến rễ “tắt máy” thường gặp gồm: đất nén chặt, thiếu oxy, úng nước kéo dài; pH đất lệch; mặn tích lũy; rễ già, chai rễ; rễ bị nấm đất tấn công gây thối nhẹ nhưng khó nhận biết sớm. Trên mặt đất cây vẫn xanh, nhưng dưới đất hệ rễ đã suy yếu nghiêm trọng, không còn khả năng hút dinh dưỡng.

2. Đối kháng và khóa dinh dưỡng trong đất

Bón phân đủ lượng nhưng sai tỷ lệ sẽ gây đối kháng giữa các nguyên tố.

Canxi cao làm cây khó hấp thu Magie; Kali cao gây thiếu Canxi; Lân dư thừa làm cây không hút được Kẽm và Sắt. Khi đó, dù đất không thiếu dinh dưỡng, cây vẫn biểu hiện thiếu dinh dưỡng chức năng, sinh trưởng chậm, dễ vàng lá và kém ra đọt.

3. pH vùng rễ không phù hợp

pH đất quyết định khả năng hòa tan và tồn tại của dinh dưỡng ở dạng ion cây có thể hấp thu. Khi pH lệch khỏi ngưỡng thích hợp, phân bón vẫn còn trong đất nhưng cây không sử dụng được.

Lân, Canxi, Magie và các nguyên tố vi lượng rất nhạy cảm với pH. Chỉ cần pH lệch khoảng 0,5–1 đơn vị đã làm hiệu quả hấp thu giảm rõ rệt, khiến cây phát triển chậm dù được bón phân đều đặn.

4. Đất “chết” sinh học, thiếu vi sinh có lợi

Đất canh tác lâu năm, lạm dụng phân hóa học và thuốc bảo vệ thực vật thường bị suy giảm hệ vi sinh vật có lợi. Ngoài ra còn có thể tồn dư muối, kim loại nặng và hóa chất độc hại.

Khi đất thiếu vi sinh trung gian, quá trình chuyển hóa dinh dưỡng bị đình trệ, rễ yếu dần và cây giảm khả năng hút phân. Đây là nguyên nhân khiến cây “lười ăn”, sinh trưởng kém dù lượng phân bón không thiếu.

5. Stress sinh lý kéo dài do môi trường bất lợi

Nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp, nắng gắt, mưa dầm, gió nóng, ẩm độ thấp hay chênh lệch nhiệt độ ngày đêm lớn đều gây stress sinh lý cho cây.

Trong điều kiện stress, cây ưu tiên duy trì sự sống thay vì sinh trưởng. Việc bón thêm phân trong giai đoạn này không những không hiệu quả mà còn làm cây mệt hơn, dễ rối loạn sinh lý.

6. Mất cân bằng hormone nội sinh

Sinh trưởng của cây chịu chi phối bởi các hormone như Auxin, Cytokinin và Gibberellin. Việc siết đọt quá tay, lạm dụng chất điều hòa sinh trưởng hoặc stress kéo dài sẽ làm hệ hormone này mất cân bằng.

Hậu quả là rễ khó phát triển, đọt không đi, lá nhỏ, thân lùn và cây chậm lớn dù điều kiện chăm sóc bên ngoài có vẻ đầy đủ.

7. Bệnh âm thầm ở rễ hoặc mạch dẫn

Một số bệnh không gây héo rũ hay thối rễ hàng loạt nhưng làm nghẽn mạch dẫn từng phần. Cây nhìn vẫn xanh nhưng khả năng vận chuyển nước và dinh dưỡng bị hạn chế, dẫn đến hiện tượng không bung đọt, không lớn trái.

8. Giống cây hoặc cây nền yếu

Cây giống mang mầm bệnh, bộ rễ kém ngay từ đầu hoặc cây đã bị khai thác quá mức ở vụ trước sẽ có nền sinh lý yếu. Trong trường hợp này, chăm sóc tốt chỉ giúp cây duy trì sự sống, rất khó kéo cây phát triển mạnh trở lại.

Nhận định quan trọng

Cây trồng sinh trưởng kém dù chăm sóc đầy đủ thường là hệ quả của rễ không khỏe, dinh dưỡng không vào được và cây đang chịu stress hoặc mất cân bằng sinh lý. Vì vậy, muốn xử lý hiệu quả cần quan sát từ dưới đất lên, tập trung cải tạo đất, phục hồi rễ và cân bằng sinh lý cây, thay vì chỉ tăng lượng phân bón.