Cây bách hợp

Tên khoa học: Lilium brownie

Tên gọi khác: Hoa loa kèn hay hoa lily

1. Nguồn gốc và phân bố

Cây bách hợp là loài thực vật có nguồn gốc từ các vùng ôn đới thuộc Bắc bán cầu, phổ biến ở châu Âu, châu Á và Bắc Mỹ. Tại Việt Nam, cây bách hợp thường được trồng ở các vùng có khí hậu mát mẻ, điển hình như Đà Lạt, nơi cây có điều kiện phù hợp để cây phát triển mạnh mẽ.

2. Đặc điểm thực vật học

Thân cây: Bách hợp có thân mọc thẳng, chiều cao dao động từ 60 cm đến 1,5 m, tùy thuộc vào loài và điều kiện sinh trưởng. Thân cây có màu xanh hoặc hơi tím, bề mặt nhẵn, có các đốt ngắn, và lá mọc xen kẽ dọc theo thân.

Lá: Lá cây dài, hẹp, có hình mũi mác hoặc hình dải, không có cuống và mọc đối hoặc xen kẽ dọc theo thân. Lá có màu xanh đậm, bề mặt lá mịn màng, không có lông.

Hoa: To, có hình kèn, mọc đơn lẻ hoặc thành cụm ở đầu cành. Màu sắc đa dạng: trắng, vàng, hồng, cam, đỏ, thường có hương thơm nhẹ. Hoa có 6 cánh, nhị dài với bao phấn lớn chứa nhiều phấn hoa.

Củ: Cây bách hợp phát triển từ củ dưới mặt đất, củ có hình dáng giống củ hành với các lớp vỏ thịt dày và mọng nước, chứa nhiều chất dinh dưỡng dự trữ cho sự phát triển của cây.

Quả: Sau khi hoa tàn, bách hợp có thể tạo ra quả nang hình cầu hoặc hình trứng, bên trong chứa nhiều hạt nhỏ.

3. Thu hái và sơ chế

Thu hái: Thời điểm lý tưởng để thu hoạch bách hợp là khi cây đã trưởng thành và các lá già bắt đầu khô héo. Việc thu hoạch thường được tiến hành trong thời tiết khô ráo để tránh ảnh hưởng đến chất lượng của củ. Người ta thường sử dụng công cụ sắc bén để cắt phần thân và lá phía trên, sau đó mới thu hoạch phần củ nằm dưới mặt đất.

Sơ chế: Sau khi thu hoạch, củ bách hợp cần được rửa sạch để loại bỏ đất cát và tạp chất. Các lớp vỏ ngoài cần được tách nhẹ nhàng để giữ nguyên hình dạng và không làm tổn thương cấu trúc bên trong. Củ sau đó được phơi khô tự nhiên hoặc sấy ở nhiệt độ thấp để giữ được dược tính lâu dài. Sau khi sơ chế, củ bách hợp được đóng gói kỹ lưỡng và bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát để tránh ẩm mốc.

4. Một số bài thuốc chữa bệnh từ cây bách hợp

Cây bách hợp là một dược liệu quý trong y học cổ truyền, được sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh khác nhau, đặc biệt liên quan đến đường hô hấp, hệ thần kinh và tiêu hóa. Dưới đây là một số bài thuốc phổ biến từ bách hợp:

4.1. Bài thuốc chữa ho khan, ho có đờm kéo dài

Nguyên liệu: 30g bách hợp, 10g cam thảo.

Cách làm: Đun sắc các nguyên liệu với 500ml nước, đun cạn còn 300ml, chia thành 2 lần uống trong ngày.

Công dụng: Bài thuốc này giúp làm dịu cổ họng, giảm ho, và long đờm, đặc biệt phù hợp với các trường hợp ho khan hoặc ho kéo dài do viêm họng.

4.2. Bài thuốc chữa ho ra máu, ho không dứt (Bách hoa cao hoặc Tế sinh phương)

Nguyên liệu: Bách hợp (sấy hoặc hấp), khoản đông hoa (liều lượng bằng nhau), mật ong.

Cách làm: Nghiền nhỏ bách hợp và khoản đông hoa, sau đó trộn với mật ong để tạo thành viên thuốc có kích thước bằng hạt nhãn. Uống 1 viên sau bữa ăn. Trước khi ngủ có thể nhai và ngậm với nước gừng.

Công dụng: Bài thuốc này có tác dụng trị ho dai dẳng, ho có đờm kèm theo máu. Khoản đông hoa kết hợp với bách hợp và mật ong giúp làm dịu phế quản, giảm viêm và tiêu đờm.

4.3. Bài thuốc chữa lao phổi, phổi thổ huyết

Nguyên liệu: Bách hợp tươi.

Cách làm: Giã nát bách hợp lấy nước uống, hoặc nấu bách hợp tươi để ăn.

Công dụng: Bách hợp có tác dụng tốt trong việc hỗ trợ điều trị lao phổi, giúp giảm thổ huyết, cải thiện chức năng phổi và tăng cường sức đề kháng.

4.4. Bài thuốc chữa mất ngủ, suy nhược cơ thể

Nguyên liệu: 20g bách hợp, 10g hạt sen, 10g táo đỏ.

Cách làm: Sắc hỗn hợp các nguyên liệu với 600ml nước, đun cạn còn 300ml, chia làm 2 lần uống trước khi đi ngủ.

Công dụng: Bài thuốc này có tác dụng an thần, giúp dễ ngủ, giảm tình trạng suy nhược cơ thể, thích hợp cho những người mất ngủ do căng thẳng hoặc cơ thể suy kiệt.

4.5. Bài thuốc chữa tạng phế ủng nhiệt, phiền muộn

Nguyên liệu: 4 lượng bách hợp, nửa chén nhỏ mật ong.

Cách làm: Trộn mật ong với bách hợp, hấp cho mềm. Hỗn hợp này có thể ngậm và nuốt dần trong ngày.

Công dụng: Bài thuốc này giúp giảm nhiệt trong phổi, giảm cảm giác phiền muộn, thích hợp cho những người thường xuyên cảm thấy nóng trong người hoặc bị kích động tinh thần.

4.6. Bài thuốc chữa viêm loét dạ dày, đầy hơi

Nguyên liệu: 30g bách hợp, 15g mạch môn, 10g đẳng sâm.

Cách làm: Sắc các nguyên liệu với 800ml nước, uống 2 lần trong ngày.

Công dụng: Bài thuốc này có tác dụng giảm viêm loét dạ dày, hỗ trợ tiêu hóa, giảm đầy hơi và cải thiện chức năng đường tiêu hóa.