Tìm hiểu đặc điểm thực vật học của cây lê

Cây lê là cây ăn quả thân gỗ, có trường hợp thân bụi, sống lâu năm. Cây lê ở điều kiện tự nhiên bình thường, không có tác động các biện pháp kỹ thuật trồng trọt có thể sống lên tới vài trăm năm.

1. Rễ cây lê

1.1. Sự phân bố của bộ rễ

- Cây lê có bộ rễ ăn nông.

- Mức độ phát triển theo bề rộng và bề sâu của bộ rễ phụ thuộc vào các yếu tố:

+ Hình thức nhân giống: Cây được nhân giống bằng hạt có bộ rễ ăn sâu hơn cây được nhân giống bằng hình thức chiết.

+ Mực nước ngầm tầng canh tác càng sâu, bộ rễ cây càng ăn sâu hơn.

+ Chế độ chăm bón: Chế độ chăm bón tốt (tưới nước, bón phân, xới xáo...), bộ rễ cây sẽ tập trung chủ yếu ở những nơi có chế độ chăm bón tốt.

+ Loại đất: Đất có thành phần cơ giới tốt (tơi xốp, giàu mùn và dinh dưỡng, tầng canh tác dầy...) thì bộ rễ sẽ ăn sâu và rộng hơn. Ví dụ trồng lê trên đất phù sa, đất bồi tụ thì bộ rễ cây ăn sâu tới 2÷3m.

+ Tuổi của cây: Cây có tuổi càng cao thì bộ rễ ăn càng sâu và rộng.

1.2. Sự hoạt động của bộ rễ

Cũng như các cây ăn quả thân gỗ khác, bộ rễ cây lê hoạt động theo chu kỳ nhất định. Có ba thời kỳ bộ rễ cây lê hoạt động mạnh trong năm, đó là các thời điểm:

- Trước khi ra cành mùa xuân (khoảng tháng 2 đầu tháng 3).

- Sau khi rụng quả sinh lý đợt đầu tiên cho đến lúc cành hè xuất hiện (khoảng tháng 6 đến tháng 8).

- Sau khi cành mùa thu đã sung sức (khoảng tháng 10).

Căn cứ vào thời gian hoạt động mạnh của bộ rễ để người làm vườn quyết định thời điểm bón phân cho hiệu quả.

1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới sự hoạt động của bộ rễ cây lê

- Nhiệt độ: Nhiệt độ thích hợp nhất cho bộ rễ cây lê hoạt động là khoảng 26^oC. Nhiệt độ dưới 12^oC và trên 37^oC thì rễ ngừng hoạt động. Biện pháp tủ gốc có thể giúp điều hòa nhiệt cho đất xung quanh bộ rễ, đồng thời giữ ẩm cho đất.

- Độ thoáng của đất: Để bộ rễ quýt hoạt động tốt, đất cần có đủ ôxy và đủ ẩm. Nồng độ ôxy trong đất khoảng 7% và ẩm độ đất khoảng 60% là thích hợp nhất cho bộ rễ cây lê hoạt động. Để thỏa mãn yêu cầu này, người làm vườn cần thường xuyên theo dõi  vườn quýt để có biện pháp tưới nước và xới xáo đất kịp thời.

- Độ chua của đất: Rễ cây lê hoạt động tốt nhất trong điều kiện đất chua nhẹ (pH=6,2÷6,8).

- Chất dinh dưỡng trong đất: Đất giàu mùn, đầy đủ các chất dinh dưỡng, đặc biệt là các chất kích thích sinh trưởng sẽ có tác dụng tốt cho hoạt động của bộ rễ. Do đó, việc bón phân, đặc biệt là phân hữu cơ cho cây hàng năm là việc rất cần thiết.

2. Thân, cành cây lê

Đặc điểm thực vật học của cây lê

2.1. Hiện tượng ngủ

- Cây lê có hiện tượng “tự rụng ngọn”, nghĩa là sau khi phát triển đến mức độ nhất định thì ngừng lại, lúc đó ngọn và có khi cả 1÷2 mầm phía dưới sẽ tự rụng đi.

- Hiện tượng này liên tục xảy ra làm cho cây lê không có thân chính rõ rệt, cành lá rậm rạp, do đó việc cắt tỉa thường xuyên là rất cần thiết.

- Thân cành cây lê thường có rêu và địa y ký sinh nên có màu trắng nhờ hay xám tro. Hàng năm cần dùng nước vôi lau sạch hoặc quét vào gốc và cành lớn để phá hủy lớp thực vật ký sinh này, tạo điều kiện cho thân cành sinh trưởng tốt.

2.2. Quy luật ra cành trong một năm

* Căn cứ vào chức năng của các loại cành người ta phân cành quýt làm ba loại:

- Cành dinh dưỡng: Cành dinh dưỡng không mang hoa, quả, chỉ có lá xanh, nhiệm vụ chính là quang hợp. Cành dinh dưỡng có thể phát triển thành cành mẹ của vụ quả năm sau. Do đó, cần phải chăm sóc tốt các đợt cành dinh dưỡng. Đợt cành hè thường có một số cành mọc ra từ trong thân chính, dài 30÷40cm, đốt lá dài, lá to, màu xanh nhạt.

+ Khi cây còn nhỏ có thể lợi dụng loại cành này để tạo tán hoặc khi cây già cần phục tráng cho cây thì mới giữ lại cành này.

+ Đối với cây lê trong thời kỳ kinh doanh cần cắt bỏ để tránh tiêu hao dinh dưỡng và giảm sâu bệnh. Trong điều kiện nhiệt độ và ẩm độ cao, xuất hiện một số cành mọc ra khỏi khung tán, gọi là cành vượt. Trong quá trình chăm sóc cần chú ý cắt ngắn loại cành này để tạo bộ khung tán hợp lý cho cây, tạo tiền đề tốt cho việc hình thành năng suất sau này.

- Cành mẹ: Cành mẹ là cành sinh ra cành quả. Nó có thể là cành xuân, cành hè hoặc cành thu của năm trước. Thừơng cành thu hoặc cành hè làm cành mẹ thì số cành quả nhiều và tỷ lệ đậu quả cũng cao hơn. Một trong các biện pháp hạn chế hiện tượng ra quả cách năm trên cây lê là chủ động bồi dưỡng cành mẹ của năm trước để tạo cơ sở cho vụ quả năm sau.

- Cành quả: Độ dài cành quả thường từ 9÷25cm. Cành quả phần lớn ra trong mùa xuân (trừ những trường hợp đặc biệt như cây bị sâu đục thân, kích thích ra hoa quả trái vụ,....). Cành quả ra ở ngọn cành mẹ sẽ cho nhiều quả và phẩm chất quả tốt. Trong năm, các cành quả không nảy lộc vì phải tập trung dinh dưỡng nuôi quả. Sau khi thu hái quả, phải qua một thời gian nhất định tích lũy dinh dưỡng nó mới có thể trở thành cành mẹ.

* Nguyên nhân gây ra hiện tượng ra quả cách năm trên cây lê

- Một năm cây lê có thể ra nhiều đợt cành:

+ Cành xuân: Ra vào tháng 2÷4, số lượng cành nhiều và ra tập trung, cành ngắn, có thể là cành dinh dưỡng hoặc cành mang hoa quả.

+ Cành hè: Ra vào tháng 5÷7, mọc từ cành xuân, cành thường dài, số lượng cành ít, có nhiều cành vượt.

+ Cành thu: Ra vào tháng 8÷11, số lượng nhiều, chiều dài cành trung bình, đa số là cành mẹ cho vụ quả năm sau.

+ Cành đông: Ra vào tháng 12÷01, được mọc ra từ những cành quả vô hiệu (cành có ra hoa, quả nhưng sau một thời gian thì bị rụng), những cành này do mất dinh dưỡng để nuôi quả mùa hè nên mùa thu không thể ra lộc mới mà phải tích lũy đến tháng 12÷1, nếu nhiệt độ và ẩm độ phù hợp thì mới xuất hiện đợt lộc mới, đó là lộc đông.

Tuy nhiên, tùy thuộc điều kiện chăm sóc, thời tiết-khí hậu, tuổi cây mà số lượng cành và thời gian ra các đợt cành này có sự thay đổi. Ví dụ: Chế độ chăm sóc tốt thì số lượng cành ra trong mỗi đợt nhiều hơn và khoảng cách giữa các đợt cành ngắn hơn. Thời tiết-khí hậu thuận lợi thì số lượng cành và số đợt cành sẽ nhiều hơn ở điều kiện bất thuận. Tuổi cây cành nhỏ thì số đợt cành ra thường nhiều hơn. Trong các đợt cành thì cành xuân thường ra đều, tập trung và cành ngắn hơn. Cành hè thường dài, khỏe, lá to nhưng ra rải rác hơn. Cành thu kém hơn cành hè. Cành đông yếu ớt nhất.

Ví dụ: Năm 2012 cây sai quả, lượng dinh dưỡng màcây tạo ra sẽ tập trung nuôi quả, do đó cành dinh dưỡng mùa xuân sẽ ít và yếu, dẫn tới cành hè và cành thu cũng ít và yếu. Mà cành thu là cành mẹ chủ yếu cho vụ quả năm 2013, do đó năm 2013 sẽ ít quả. Ngược lại, nếu năm 2012 cây ra ít quả, lượng dinh dưỡng mà cây dùng để nuôi quả ít, do đó sẽ tập trung cho sự phát triển của cành xuân mạnh mẽ và nhiều. Từ đó sẽ ra nhiều cành hè và cành thu, dẫn đến năm 2013 có tiềm năng cho nhiều quả. Quy luật này được thể hiện khá rõ trong câu năm ăn quả, năm trả lộc”. Nó thể hiện sự tự điều chỉnh, sự cân bằng dinh dưỡng để duy trì đời sống của loài.

Để khắc phục hiện tượng ra quả cách năm trên cây lê, con người cần phải có biện pháp điều chỉnh phù hợp. Cho đến nay, người ta đã có một số biện pháp điểu chỉnh như sau:

- Cắt tỉa hợp lý, khống chế số lượng cành của các đợt cành hàng năm,

- Vào những năm sai quả, thu hái quả sớm hơn, tránh bẻ quá đau làm hại đến các mầm ngủ trên cành quả, tạo điều kiện tốt cho cây phân hóa hoa ở năm sau. Đồng thời, tăng lượng phân bón, bón phân làm nhiều lần hơn để thỏa mãn nhu cầu dinh dưỡng của cây;

- Thường xuyên tỉa bỏ cành vô hiệu để giảm tối đa sự tiêu hao dinh dưỡng;

- Phòng trừ sâu bệnh hại để bộ lá luôn xanh tốt.

3. Hoa lê

- Lê ra hoa vào cuối tháng 2 đầu tháng 3, hoa màu trắng. Thời kỳ phân hóa mầm hoa của lê được tính từ sau khi thu hoạch quả cho đến trước lúc nảy lộc xuân. Thời kỳ này thường từ tháng 11 đến đầu tháng 2.

Đảm bảo tốt việc cung cấp chất dinh dưỡng cho cây, hạn chế những nguyên nhân dẫn đến tiêu hao dinh dưỡng của cây đều là những biện pháp xúc tiến phân hóa mầm hoa.

- Bón phân cân đối hợp lý (Nhất là phân dễ tiêu)

- Tỉa bớt hoa ở những năm sai quả;

- Thu quả sớm (nhất là năm sai quả).

4. Lá cây lê

- Lá lê là lá đơn, hình mai rùa, có 90÷140 răng cưa. Diện tích, màu sắc, số lượng lá trên cây phụ thuộc vào chế độ chăm sóc, điều kiện thời tiết khí hậu. Điều kiện khí hậu-thời tiết, chế độ chăm sóc là những yếu tố có tính chất quyết định đến tuổi thọ của lá lê. Những lá hết thời gian sinh trưởng sẽ rụng rải rác trong năm, tuy nhiên vẫn rụng tập trung vào mùa đông.

- Lá có quan hệ chặt chẽ với sản lượng, nhất là trọng lượng quả. Theo nghiên cứu cho thấy, số lượng lá trên mỗi quả càng nhiều thì trọng lượng quả càng lớn. Vì vậy, cần có biện pháp bảo vệ bộ lá, giữ cho bộ lá luôn xanh tốt, có biện pháp rút ngắn giai đoạn chuyển lục của các đợt lá mới (chuyển từ xanh lục sang xanh đậm).

5. Quả lê

Mỗi giống lê lại có đặc điểm khác nhau về hình dạng quả, số lượng hạt/quả, mùi và vị của quả.