Quy trình kỹ thuật bón phân cho cây măng cụt

1. Xác định nhu cầu dinh dưỡng của cây măng cụt

Các chất dinh dưỡng có vai trò hết sức quan trọng giúp ổn định và tăng năng suất cho cây. Cây măng cụt cần được cung cấp đầy đủ các nguyên tố đa, trung và vi lượng. Thiếu hoặc thừa một trong những yếu tố này đều ảnh hưởng tới sự sinh trưởng và phát triển không bình thường của cây.

Sau đây là một số vai trò của các nguyên tố N, P và K đối với măng cụt:

+ Đạm (N): Đây là thành phần quan trọng cho tất cả bộ phận của cây và đặc biệt cần thiết cho sự sinh trưởng dinh dưỡng.

Đạm cần thiết cho sự phát triển của lá, thân cành, hoa, quả, hạt. Do vậy, cần bón đạm đầy đủ cho cây măng cụt

Cây đủ đạm lá xanh tốt, cây phát triển khỏe, quả phát triển đều.

Măng cụt được bón phân đầy đủ

Thiếu đạm: Lá có màu xanh vàng hay xanh nõn chuối. Thiếu nặng lá rụng nhiều, năng suất giảm. Hiện tượng thiếu đạm thường xảy ra trên đất nghèo dinh dưỡng và bón không đủ lượng đạm cây cần.

Măng cụt thiếu đạm lá vàng

Thừa đạm: Phát triển thân lá mạnh, lá có màu xanh đậm, dễ bị sâu bệnh tấn công, đậu quả ít, rụng quả nhiều.

+ Lân (P): Măng cụt cần lân tương đương với đạm. Dạng lân dễ tiêu trong đất thường bị giới hạn bởi việc cố định do các phản ứng hóa học, đặc biệt là ở đất chua. Nên thường xuyên bón phân lân với lượng nhỏ. Cần bón lót phân lân trong hố trước khi trồng để giúp cây tăng trưởng trong giai đoạn ban đầu.

Thiếu lân: Lá chuyển màu xỉn, mép lá non ửng đỏ, thiếu nặng lá rụng và cành chết.

+ Kali (K): Kali rất quan trọng khi cây ra quả, lượng kali trong quả rất lớn. Bón thường xuyên phân kali rất cần thiết để duy trì năng suất cao và phẩm chất ngon cho măng cụt. Bên cạnh đó, kali làm tăng khả năng chống chịu của cây đối với các tác động không lợi từ bên ngoài và chống chịu đối với một số loại bệnh. Kali tạo cho cây cứng chắc, ít đổ ngã, tăng khả năng chịu úng, chịu hạn…

Thiếu K: Mép lá chuyển màu vàng cam sau tới màu xám nâu và khô, lá rụng nhiều.

Măng cụt thiếu kali

2. Xác định loại và lượng phân bón cho cây măng cụt

2.1. Xác định các loại phân bón cho măng cụt

a. Phân hữu cơ:

Măng cụt là cây rất ưa phân hữu cơ. Các loại phân hữu cơ thông dụng như

phân gia súc, than bùn, phân ủ các dư thừa thực vật, phân xanh, phân cá...

* Ưu điểm

- Tạo chất đệm, ổn định độ chua của đất tăng hiệu quả của việc bón phân vô cơ.

- Làm đất tơi xốp, giữ ẩm tốt, tăng độ phì nhiêu.

- Tạo môi trường thuận lợi để vi sinh vật phát triển và hoạt động làm tăng khả năng kháng bệnh đối với cây trồng.

- Chi phí thấp.

* Hạn chế:

- Hiệu quả chậm;

- Cồng kềnh, tốn công vận chuyển;

- Hàm lượng dưỡng chất thấp, không ổn định, khó kiểm soát.

Để nâng cao hàm lượng dinh dưỡng phân chuồng, nên tận dụng các dư thừa thực vật có sẳn để độn vào phân chuồng và ủ phân trước khi sử dụng (xem chi tiết ở bài Quy trình kỹ thuật bón phân cho cây sầu riêng).

b. Phân vô cơ

Đối với cây măng cụt cần bón các loại phân vô cơ chứa đạm, lân, kali và một số phân vi lượng. Tùy theo nhu cầu dinh dưỡng ở mỗi giai đoạn phát triển mà lựa chọn các loại phân vô cơ để bón cho phù hợp.

* Ưu điểm của phân vô cơ:

- Đáp ứng nhanh kịp thời nhu cầu của cây.

- Hàm lượng dinh dưỡng ổn định, dễ kiểm soát.

- Dễ vận chuyển, dễ sử dụng vì ít tốn công.

* Hạn chế của phân vô cơ:

- Sử dụng đơn độc lâu ngày đất bị chai cứng, chua, cây hấp thụ kém.

- Hạn chế vi sinh vật phát triển.

* Các loại phân chứa đạm:

- Phân urê có tỷ lệ đạm cao nhất (46%); có khả năng thích nghi rộng, phát huy tác dụng trên nhiều loại đất.

- Sunphat đạm (phân SA) chứa 20 - 21% nitơ (N) nguyên chất và 29% lưu huỳnh (S).

- Phân DAP (phốt phát amôn) chứa 18% đạm và 46% lân.

- Phân amoni nitrat: có 33 - 35% N nguyên chất.

* Các loại phân chứa lân: Supe lân và Lân nung chảy, chứa từ 15,5% - 17% Ô-xít Phốt-pho (P2O5 hữu hiệu).

* Các loại phân kali:

- Phân sunphat kali (K₂SO₄): Hàm lượng kali nguyên chất trong sunphat kali là 45 - 50%. Ngoài ra trong phân còn chứa lưu huỳnh 18%.

- Phân kali - magiê sunphat có dạng bột mịn màu xám. Phân có hàm lượng K₂O: 20 - 30%; MgO: 5 - 7%; S: 16 - 22%.

- Phân “Agripac” của Canada có hàm lượng K₂O là 61%.

- Kali còn có trong các loại phân hỗn hợp NPK, một số dạng phân bón lá, đặc biệt có nhiều trong phân bón lá đặc chủng kali.

* Vôi: Thông thường người ta bón vôi để nâng cao độ pH của đất, để cải tạo lý, hoá tính của đất, xúc tiến quá trình phân giải chất hữu cơ, tăng cường sự sinh trưởng phát triển của VSV trong đất, giải phóng lân bị cố định.

Thông thường sử dụng vôi bột để bón cho đất trồng măng cụt nhưng nếu có điều kiện nên dùng Dolomit thay vôi để vừa cung cấp Canxi vừa cung cấp Magie cho măng cụt.

Đất có độ pH ≤ 5,5 là phải bón vôi, nhưng phải bón nhiều năm liền để nâng độ pH lên chứ không nên bón nhiều 1 lần với số lượng lớn.

* Phân vi lượng

Phân vi lượng gồm những nguyên tố hóa học như Mg, S, Fe Zn, Mn, Cu, B, Mo… Chất vi lượng bón cho măng cụt thường được phối hợp dưới hình thức một loại phân bón hỗn hợp nào đấy, có thể ở dạng thô sử dụng bón lót hoặc bón thúc, cũng có thể ở dạng dung dịch sử dụng phun vào lá.

Một số loại phân bón lá phổ biến hiện nay: Composition, Fetrilon-combi, Super vi lượng...

2.2. Tính lượng phân bón cho cây măng cụt

* Giai đoạn cây chưa cho quả

Mỗi năm nên bón 5 - 10 kg phân chuồng hoai cho mỗi cây và phân vô cơ theo công thức N:P:K = 15:15:15 như sau:

Liều lượng phân vô cơ bón cho mỗi cây trong năm

Tuổi cây (năm)	1- 2	2- 4	4- 6	6- 8	8- 10	10+
Liều lượng (kg/cây/năm)	0,25	0,50	1,00	2,00	4,00	7,00

Cách pha trộn để được 10 kg phân hỗn hợp NPK 15:15:15.

+ Urea (46% N): 3,2kg.

+ Super lân (16,5% P₂O₅): 9kg.

+ Kali (50% K₂O): 3kg.

Và theo tỷ lệ này mà pha trộn đến khi đủ lượng cần thiết. Ví dụ: Cần pha trộn 200 kg phân NPK 15:15:15 cần mua phân đơn như sau:

+ Urea (46% N):	3,2	x	200/10	= 64kg
+ Super lân (16,5% P2O5):	9	x	200/10	= 180kg
+ Kali sunphat (50% K2O):	3	x	200/10	= 60kg

Như vậy, khi trộn 64 kg urea + 180 kg super lân + 60 kg kali sunphat sẽ được 200 kg NPK 15:15:15.

* Giai đoạn cây cho quả ổn định

Đối với cây có đường kính tán 6 - 8 m đang sinh trưởng, phát triển tốt, phân bón được áp dụng cho mỗi cây như sau:

Phân hữu cơ 20 - 30 kg, bón 1 lần ngay sau thu hoạch dứt điểm (lần 1).

Phân vô cơ bón làm 03 lần mỗi lần 3 - 4 kg .

- Lần 1: Ngay sau khi thu hoạch xong bón phân theo công thức N:P:K (20:20:10) kết hợp với 20 - 30 kg phân chuồng hoai cho mỗi cây.

Cách pha trộn để được 10 kg phân hỗn hợp NPK 20: 20: 10.

Phân urea (46%N)	4,3kg
Phân Super lân (16,5% P2O5 )	12,1kg
Phân Kali (50% K2O)	2,0kg

Và cứ theo tỷ lệ này mà pha trộn đến khi đủ lượng cần thiết để bón cho vườn cây.

- Lần 2: Trước khi ra hoa 30 - 40 ngày bón phân vô cơ có hàm lượng lân cao theo công thức N: P: K (8: 24: 24).

Cách pha trộn để được 10 kg phân hỗn hợp NPK 8: 24: 24.

Phân urea (46%N)	1,7kg
Phân Super lân (16,5% P2O5)	14,5kg
Phân Kali (50% K2O)	4,8kg

Và cứ theo tỷ lệ này mà pha trộn đến khi đủ lượng cần thiết để bón cho vườn cây.

Lưu ý: Trong giai đoạn này tránh bón nhiều phân đạm vì sẽ kích thích ra lá mới làm chậm quá trình ra hoa.

- Lần 3: Bón lúc cây đậu quả xong (đường kính quả 1 - 2 cm) phân vô cơ theo công thức N: P: K= 13: 13: 21 hoặc AT3. Liều lượng như sau:

Cây măng cụt có từ 10 - 15 năn tuổi có thể bón 0,5 - 1kg phân vô cơ/lần/cây.

Cây măng cụt lớn hơn 15 - 20 tuổi có thể bón 1 - 2kg phân vô cơ/lần /cây.

Cây măng cụt có tuổi lớn hơn 20 - 30 năm có thể bón 2 - 3 kg phân vô cơ/lần/cây.

Cây măng cụt có tuổi lớn hơn 30 trở lên có thể bón từ 3 - 4 kg phân vô cơ/lần/cây.

Ngoài ra, còn có thể sử dụng phân bón lá có tỷ lệ N:P:K (20:20:20) như phân bón lá Grow more có hàm lượng dinh dưỡng như sau: N: 20%; P2O5: 20%; K2O: 20%; Cu: 0,05; Mn: 0,0005%; Fe: 0,05; Zn: 0,05. Phun làm 5 lần mỗi lần cách nhau 1 tuần, bắt đầu từ tuần thứ 7 sau khi đậu quả.

3. Chuẩn bị trước khi bón phân cho cây măng cụt

3.1. Chuẩn bị phân bón cho cây măng cụt

- Chuẩn bị phân bón chứa đạm: Phân urê có tỷ lệ đạm cao nhất (44 - 48%) hoặc Sunphat đạm (phân SA) chứa 20 - 21% nitơ (N) hoặc Phôtphat đạm (phốt phát amôn) chứa 16% đạm và 20% lân.

- Chuẩn bị phân bón chứa lân: Supe lân và Lân nung chảy, chứa từ 15,5% - 17% Ô-xít Phốt-pho (P2O5 hữu hiệu).

- Chuẩn bị phân bón chứa kali: Sun-phat Ka-li (SOP, K2SO4) chứa 50% Ô-xít Ka-li (K2O).

- Chuẩn bị phân bón lá: Grow more, Composition, Fetrilon-combi, Super vi lượng...

- Chuẩn bị phân hữu cơ: Phân bò, phân gà, phân heo (lợn), phân hữu cơ vi sinh, phân dơi, phân cá ...

3.2. Chuẩn bị dụng cụ để bón phân

Chuẩn bị dụng cụ, trang thiết bị để bón phân: Cân trọng lượng, xô, chậu, thúng, túi nilon, máy bón phân…

4. Bón phân cho cây măng cụt

4.1. Bón phân giai đoạn kiến thiết cơ bản

Bước 1. Xác định thời điểm bón phân:

Căn cứ vào nhu cầu dinh dưỡng của giai đoạn kiến thiết cơ bản để xác định thời điểm bón phân cho phù hợp:

Lượng NPK hoặc hỗn hợp phân được chia đều và bón nhiều lần trong năm (3 - 4 lần). Có thể sử dụng thêm phân bón lá nếu cây phát triển kém, chú ý phun ở mặt dưới lá.

Phân hữu cơ và vôi: Bón 1 lần vào đầu mùa mưa.

Phân vi lượng: Phun 2 lần trong năm.

Bước 2. Xác định cách bón phân

Bón gốc:

- Phân hữu cơ: Bón vào hố trước khi trồng hoặc rải quanh bồn ở phía ngoài rìa tán lá, xới nhẹ và đều.

- Phân vô cơ: Bón tập trung ở tầng đất mặt. Trong thời kỳ kiến thiết cơ bản bộ rễ cây măng cụt chưa phát triển mạnh nên bón quanh và cách gốc 20 cm, không nên bón quá 2/3 tán cây tính từ gốc (vì rễ măng cụt chỉ phát triển trong 2/3 tán cây). Tủ lên một lớp đất mỏng, tưới nước và dùng lá cây, cỏ, tủ lên trên.

Phun trên lá: Thường áp dụng đối với các loại phân vi lượng. Cần lưu ý sử dụng đúng nồng độ như khuyến cáo để tránh gây cháy lá hoặc ngộ độc. Để tăng hiệu quả của phân bón lá nên phun vào buổi sáng và phun mặt dưới của lá.

Bước 3. Tiến hành bón phân cho măng cụt

- Bón lót: Trộn phân hữu cơ hoặc phân chuồng và vôi đều với đất vào hố/gốc và lấp hố trước khi trồng 15 - 30 ngày.

- Bón thúc: Xới nhẹ đất trong 2/3 tán, rải đều phân cách gốc 20 cm (hình 5.2.4) và phủ một lớp đất mỏng lên trên.

Bón thúc phân vô cơ cho măng cụt

Bước 4. Tưới nước sau mỗi lần bón phân

Tưới nước đủ ẩm sau khi bón phân để phân hòa tan cho cây trồng dễ hấp thu nhưng không được tưới quá nhiều sẽ trôi mất phân. Cũng có thể kết hợp với các biện pháp tủ đất vừa giúp giữ ẩm vừa giảm lượng phân bay hơi.

4.2. Bón phân giai đoạn kinh doanh

Bước 1. Xác định thời điểm bón phân:

Căn cứ vào nhu cầu dinh dưỡng của giai đoạn kinh doanh để xác định thời điểm bón phân cho phù hợp:

- Lần 1: Ngay sau khi thu hoạch xong bón phân giúp cây nhanh hồi phục.

- Lần 2: Trước khi ra hoa 30 - 40 ngày bón phân giúp cây ra hoa tốt

- Lần 3: Bón lúc cây đậu quả xong (đường kính quả 1- 2 cm) giúp quả phát triển nhanh.

Ngoài ra, còn có thể sử dụng phân bón lá có hàm lượng kali cao để góp phần nâng cao năng suất phẩm chất quả. Có thể phun phân bón lá làm 5 lần, mỗi lần cách nhau 1 tuần, bắt đầu từ tuần thứ 7 sau khi đậu quả.

Bước 2. Xác định cách bón phân

Bón gốc:

- Phân hữu cơ: Rải đều trong tán hoặc đào rãnh rộng 10 - 30 cm, sâu 10 - 20 cm khoảng 2/3 đường kính tán, bón xong lấp đất lại.

Khu vực bón phân

- Phân vô cơ: Xới nhẹ đất trong 2/3 tán, rải đều phân, cách gốc 2/3 tán và phủ một lớp đất mỏng lên trên.

Bón phân vô cơ

Phun trên lá: Phun theo hướng dẫn trên bao bì theo giai đoạn sinh trưởng, phát triển của cây.

Bước 3. Tiến hành bón phân cho măng cụt

- Bón lót: Trộn phân hữu cơ hoặc phân chuồng và vôi đều với đất vào rãnh rồi lấp đất lại.

- Bón thúc: Xới nhẹ đất trong tán, rải đều phân và phủ một lớp đất mỏng lên trên.

Bước 4. Tưới nước sau mỗi lần bón phân

Sau khi bón phân nhất thiết phải tưới nước đủ ẩm để phân hòa tan cho cây trồng dễ hấp thu nhưng không được tưới quá nhiều sẽ trôi mất phân. Cũng có thể kết hợp với các biện pháp tủ đất vừa giúp giữ ẩm vừa giảm lượng phân bay hơi.

Ghi chú:

- Khi bón phân kết hợp tưới nước vừa đủ ẩm: Bón phân xong cần tưới nước ngay và tủ gốc lại giữ ẩm giúp phân tan và giữ trong đất để cây hút từ từ.

- Vào tháng 2 và 3 không nên bón phân vì thời tiết nóng, đất khô, thiếu nước nên hiệu quả phân bón thấp.

- Đối với vùng đất có pH thấp nên dùng DAP bón thay NPK loại 16:16:8.

- Làm sạch cỏ xung quanh gốc măng cụt; xén và bứng rễ cây trồng xen tạm thời hay bằng cách xén rãnh xung quanh bồn để hạn chế sự cạnh tranh dinh dưỡng với cây măng cụt.

- Hạn chế sự mất mát phân do bốc hơi, do nước chảy tràn bằng cách làm bồn, tủ gốc bằng lớp lá cây cỏ lên trên xung quanh gốc. Tránh bón phân lúc mưa to và lúc không có nước tưới. Làm bồn chỉ nên xới xáo vùng từ 2/3 tán lá ra phía ngoài, chỉ nên xới xáo nhẹ vùng bên trong tán lá vì xới xáo mạnh sẽ làm tổn thương rễ măng cụt.

- Không sử dụng đơn độc phân vô cơ mà cần bón phân hữu cơ hàng năm.

5. Bón phân cho măng cụt theo nguyên tắc 5 đúng

5.1. Bón đúng loại phân

- Cây măng cụt yêu cầu phân gì thì bón phân đó. Phân bón có nhiều loại, nhưng có 3 loại chính là đạm - N, lân - P, kali - K. Mỗi loại có chức năng riêng. Bón phân không đúng yêu cầu, không phát huy được hiệu quả còn gây hại cho cây.

- Bón đúng không những đáp ứng được yêu cầu của cây mà còn giữ được ổn định môi trường của đất. Ở đất chua tuyệt đối không bón những loại phân có tính axit cao quá ngưỡng và trên nền đất kiềm không bón các loại phân có tính kiềm cao quá ngưỡng.

5.2. Bón đúng nhu cầu sinh lý của cây măng cụt

- Nhu cầu dinh dưỡng của cây măng cụt khác nhau tùy thuộc vào từng giai đoạn sinh trưởng và phát triển.

Ở giai đoạn sinh trưởng cần đạm hơn kali; ở thời kỳ phát triển quả lại cần kali hơn đạm. Bón đúng loại phân mà cây cần mới phát huy hiệu quả.

- Trong suốt thời kỳ sống, cây măng cụt luôn luôn có nhu cầu các chất dinh dưỡng cho sinh trưởng và phát triển, vì vậy khi bón phân nên chia ra bón nhiều lần theo quy trình và bón vào lúc cây phát triển mạnh, không bón một lúc quá nhiều. Việc bón quá nhiều phân một lúc sẽ gây ra thừa lãng phí, ô nhiễm môi trường, cây sử dụng không hết sẽ làm cho cây biến dạng dễ nhiễm bệnh, năng suất chất lượng nông sản thấp.

- Bón phân có 3 thời kỳ: bón lót trước khi trồng (hay bón hồi phục sau khi cây thu hoạch vụ trước), bón thúc (nhằm thúc đẩy quá trình sinh trưởng của cây, tạo chồi lá mới) và bón rước hoa, nuôi hoa, bón nuôi quả...

5.3. Bón đúng điều kiện đất đai

Bón phân là hình thức bổ sung vào đất chất dinh dưỡng cho cây măng cụt. Ngoài ra, còn có các vi sinh vật đất phân hủy các chất hữu cơ sẵn có hoặc cố định N từ không khí vào đất, do vậy bón phân còn có tác dụng kích thích hoạt động của tập đoàn vi sinh vật đất. Nhờ đó cây được tăng cường cung cấp lượng các chất dinh dưỡng cân đối hơn. Bón phân không những cần cho cây măng cụt mà còn giúp cho vi sinh vật đất phát triển hữu hiệu hơn.

5.4. Bón đúng lúc

Mùa vụ, nhiệt độ và thời tiết ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả của phân bón. Mưa làm rửa trôi, trực di phân bón (phân chảy xuống tầng đất dưới), nắng khô làm phân bón khó tan và rất dễ bốc hơi, cây không còn nhiều dinh dưỡng để phát triển, đôi khi còn gây cháy lá, hư hoa, hư quả... Vì vậy, nên bón phân cho cây măng cụt lúc sáng sớm, chiều mát tránh bón vào buổi trưa, ngày mưa lớn...

5.5. Bón đúng phương pháp

Có 2 loại phân bón: Phân bón gốc và phân bón lá. Tùy nhu cầu phát triển của mỗi giai đoạn mà có phương pháp bón thích hợp. Với phân bón gốc thì bón vào hố, rãnh theo 2/3 tán lá hoặc rải đều trên mặt đất cách gốc 20 cm. Với phân bón lá thì phun đều trên lá, nếu ướt được cả 2 mặt lá thì càng tốt.