Phân bón sạch, nông nghiệp mới bền vững

Từ lâu, nông nghiệp thế giới đã chuyển mạnh sang sản xuất bền vững và sử dụng các sản phẩm hữu cơ. Còn ở Việt Nam, những con số thống kê về việc sử dụng phân bón hữu cơ và vô cơ cho thấy, nền nông nghiệp đang đi ngược xu hướng này.

Việc dư thừa công suất sản xuất phân vô cơ, thiếu kiểm soát khiến nạn phân bón giả tràn lan, gây hại cho nông nghiệp nước nhà.

Phân vô cơ - Lợi ít, hại nhiều

Nhu cầu sử dụng phân bón ở Việt Nam hiện nay khoảng 11 triệu tấn các loại. Tính trên đơn vị diện tích thì lượng phân bón sử dụng trung bình mỗi năm là 1.000 kg/ha đất sản xuất nông nghiệp, với hiệu quả sử dụng phân bón chỉ đạt 45-50%.

Thực tế hiện nay, do những đặc điểm như gọn nhẹ, tác động nhanh mà phân bón vô cơ được người nông dân ưa chuộng sử dụng trên đồng ruộng bất chấp những tác hại mà nó mang đến. Theo số liệu của FAO, việc sử dụng phân bón mất cân đối, lạm dụng phân bón vô cơ đã dẫn tới hiện tượng đất nông nghiệp đang suy giảm độ phì nhiêu, một số diện tích đã bị thoái hóa nghiêm trọng do xói mòn, rửa trôi, đá ong hóa, chua mặn hóa, trong đó diện tích thoái hóa nặng lên tới hai triệu ha. Bên cạnh những tác động xấu đến môi trường thì việc lạm dụng phân bón vô cơ cũng dẫn tới nhiều vấn đề về an toàn thực phẩm như dư lượng kim loại nặng và nitrat trong sản phẩm nông nghiệp.

Hiệu suất sử dụng phân bón hiện nay đang rất thấp cũng do việc sử dụng mất cân đối phân bón vô cơ và hữu cơ. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng, năng suất cây trồng và hiệu quả kinh tế cao, ổn định ở những nơi bón cân đối tỷ lệ đạm hữu cơ và vô cơ. Bón phân hữu cơ còn làm giảm bớt lượng phân khoáng cần bón. Kết quả nghiên cứu cho thấy nếu bón 10 tấn phân chuồng/ha có thể giảm bớt được 40-50% lượng phân Kali cần bón. Ở một nghiên cứu khác, hiệu quả sử dụng của phân đạm vô cơ trên cây lúa có thể tăng lên 30-40% trên nền bón phân hữu cơ so với nền không bón.

Một vấn đề khác trong sử dụng phân bón hữu cơ, đó là dường như người dân hiện đang sử dụng phân bón hữu cơ truyền thống theo thói quen và phân bón hữu cơ công nghiệp theo hướng dẫn chủ yếu của người bán hàng và nhãn mác sản phẩm. Có nghĩa là, hiện tại chưa hề có định hướng, tập huấn bài bản nào cho người nông dân về tác dụng của phân bón hữu cơ, cách thức phối hợp cân đối giữa phân bón vô cơ và hữu cơ. Người nông dân cũng có rất ít cơ hội được tiếp cận, tìm hiểu về các mô hình sử dụng phân bón hữu cơ cân đối hiệu quả.

Mất cân đối nghiêm trọng

Ở chiều ngược lại, sử dụng phân bón hữu cơ ngoài việc cung cấp chất dinh dưỡng còn có tác dụng cải thiện chế độ mùn, điều hoà dung dịch trong đất, cải thiện hệ vi sinh vật đất, giảm rửa trôi, giảm bốc hơi, tăng hiệu suất sử dụng phân bón. Phát triển sản xuất, sử dụng phân bón hữu cơ ngoài việc thúc đẩy sản xuất nông nghiệp hữu cơ, còn có thể khai thác tiềm năng rất lớn về tận dụng phế phụ phẩm trong trồng trọt, chăn nuôi, đồng thời cải thiện môi trường đất.

Tính đến tháng 12-2017, số lượng sản phẩm phân bón hữu cơ sản xuất công nghiệp được cấp phép là 713 sản phẩm, chỉ chiếm 5% so với tống số sản phẩm phân bón đã được đăng ký cấp phép sản xuất (14.318 sản phẩm), còn lại 93,7% là các loại phân bón vô cơ (13.423 sản phẩm) và 1,3% là phân bón sinh học (182 sản phẩm). Như vậy số lượng sản phẩm phân bón đang được sản xuất, nhập khẩu, sử dụng trong nước thuộc loại phân vô cơ đã nhiều hơn phân hữu cơ tới hơn 19 lần. Tổng công suất của các cơ sở sản xuất phân bón hữu cơ trên cả nước hiện là 2,5 triệu tấn/năm, chỉ bằng gần 1/10 so với công suất sản xuất phân bón vô cơ (26,7 triệu tấn/năm).

Trong khi đó, ở nước ta rất có điều kiện thuận lợi để sản xuất phân bón hữu cơ và phân bón hữu cơ đóng vai trò rất quan trọng trong việc duy trì, bảo vệ độ phì nhiêu cũng như sức sản xuất của đất, góp phần quan trọng cho việc phát triển nông nghiệp ổn định và theo hướng canh tác hữu cơ. Ngoài ra sử dụng phân hữu cơ cũng góp phần giảm thiểu phát thải khí nhà kính vào khí quyển.

Tuy nhiên có sự mất cân đối khá lớn giữa năng lực sản xuất và số lượng sản phẩm phân hữu cơ so với phân bón vô cơ (chỉ bằng 1/10 về công suất và 1/19 số sản phẩm). Do vậy, ngành nông nghiệp cần phải có giải pháp kịp thời để thúc đẩy phát triển sản xuất và sử dụng phân bón hữu cơ trong giai đoạn trước mắt và lâu dài.

Hoàn thiện pháp lý cho sản xuất sạch hơn

Theo báo cáo mới nhất của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do chúng ta thiếu các chính sách, biện pháp, chương trình trọng điểm hỗ trợ, khuyến khích sản xuất và sử dụng phân bón hữu cơ tại Việt Nam đã dẫn tới sự mất cân đối nghiêm trọng trong việc sử dụng phân bón hữu cơ và vô cơ, dẫn tới những hệ lụy xấu về môi trường, chất lượng nông sản.

Mãi cho đến tháng 9-2017, lần đầu tiên, Chính phủ ban hành Nghị định số 108/2017/NĐ-CP về quản lý phân bón thay thế Nghị định số 202/2013/NĐ-CP đã bước đầu xác định sản xuất và sử dụng phân bón hữu cơ là nội dung quan trọng để phát triển một nền nông nghiệp sạch và bền vững.

Cục Bảo vệ thực vật cũng đã tiến hành rà soát và xây dựng kế hoạch xây dựng các tiêu chuẩn phương pháp thử đối với các chỉ tiêu dinh dưỡng, chỉ tiêu hạn chế và vi sinh vật trong phân bón trong đó đặc biệt quan tâm, ưu tiên đến nhóm chỉ tiêu của phân bón hữu cơ, chế phẩm sinh học, chế phẩm vi sinh… Mục tiêu đến năm 2019 sẽ hoàn thiện cơ bản các tiêu chuẩn về phương pháp thử để kiểm tra chất lượng phân bón. Cơ quan này cũng đang khẩn trương xây dựng và hoàn thiện Quy chuẩn kỹ thuật về chất lượng phân bón trong đó có các quy định cụ thể về chất lượng phân bón hữu cơ, các chế phẩm sinh học, chế phẩm vi sinh. Dự kiến sẽ trình ban hành trong tháng 5-2018. Việc hoàn thiện các cơ sở pháp lý sẽ tạo nền tảng để ngành nông nghiệp sớm đưa ra các giải pháp, định hướng chuyển đổi cả nền sản xuất, quy trình canh tác, … sang hữu cơ, thay vì vô cơ.

Trước những bất cập trong việc sản xuất và sử dụng phân bón mất cân đối như hiện nay, ngày 9-3 tới đây, Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường sẽ chủ trì một Hội nghị chuyên đề "Phát triển phân bón hữu cơ" để lắng nghe các nhà quản lý, khoa học… cùng hơn 100 doanh nghiệp sản xuất phân bón trên cả nước để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, cùng tìm giải pháp phát triển phân bón hữu cơ, đẩy lùi nạn phân bón giả, thúc đẩy phát triển nông nghiệp sạch, nông nghiệp hữu cơ, hiệu quả, bền vững, đem lại giá trị cao cho nông dân.

Cùng với những nỗ lực của cộng đồng, chúng ta hy vọng sớm tiến đến một nền nông nghiệp sử dụng phân bón hữu cơ an toàn và bền vững nhằm nâng cao giá trị của nông sản, góp phần bảo vệ môi trường.