Hướng dẫn kỹ thuật nhân giống hoa đồng tiền

1. Nhân giống hoa đồng tiền bằng phương pháp nhân giống vô tính

- Kỹ thuật nhân giống hoa đồng tiền thông thường bằng cách tách cây con và gieo hạt, tuy nhiên các phương pháp này có một số hạn chế: nếu nhân giống bằng hạt thì hạt giống hoa đồng tiền rất đắt và hạt mau bị mất sức nảy mầm trong thời gian ngắn; còn nhân giống bằng tách chồi nhánh thì hệ số nhân giống thấp và khả năng bị bệnh cao. Hiện nay công nghệ nhân giống hiện đại bằng phương pháp nuôi cấy mô (invitro) sẽ khắc phục được các nhược điểm đó, từ một cá thể có thể nhân nuôi thành vài ngàn đến vài triệu cây con sạch bệnh.

1.1. Nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào (invitro)

Các giai đoạn trong quy trình nhân giống hoa đồng tiền bằng phương pháp invitro

1.1.1. Tạo nguồn vật liệu khởi đầu

- Lựa chọn các cá thể sinh trưởng phát triển tốt từ quần thể đã được lựa chọn từ trước.

- Trồng vào trong chậu với nền giá thể là trấu hun để hạn chế tỷ lệ nhiễm bệnh khi đưa vào nuôi cấy.

- Sau 2 - 3 tuần có thể tiến hành lấy đỉnh sinh trưởng của cây để nuôi cấy khi cây ổn định, phát triển bình thường.

- Thời gian lấy mẫu từ 9 đến 10 giờ sáng trong những ngày nắng ráo, độ ẩm trong không khí không quá cao hoặc quá thấp (khoảng 75 – 80%).

1.1.2.  Khử trùng tạo sạch

- Mẫu lấy về cần bóc các lá ngoài, lấy đỉnh sinh trưởng khỏe mạnh, rửa sạch bằng xà phòng dưới vòi nước chảy, rửa lại bằng nước cất và đặt vào trong bình để khử trùng.

- Dùng cồn 70% ngâm mẫu trong 1 phút để khử trùng sơ bộ và rửa lại mẫu bằng nước cất 3 lần.

- Pha dung dịch Canxihypocholorid 15% hoặc sử dụng dung dịch Javen 10% để khử trùng sạch trong thời gian 15 phút

- Vớt mẫu và rửa sạch 5 lần bằng nước cất vô trùng.

a. Nhổ cây sau khi tạo vật liệu khởi đầu 2 - 3 tuần - b. Tách lá lấy đỉnh sinh trưởng

1.1.3. Tái sinh cụm chồi

- Mục đích của giai đoạn này là tái sinh một cách định hướng của các tế bào mô nuôi cấy thành các cụm chồi.

- Mẫu đã được khử trùng sạch đưa vào đĩa petri có giấy thấm vô trùng để thấm khô bề mặt các mẫu.

- Dùng dao để tách đỉnh sinh trưởng và chồi nách có đường kính khoảng 5mm ra và sau đó cấy vào các bình tam giác có môi trường dinh dưỡng phù hợp.

- Môi trường dinh dưỡng thường được sử dụng là môi trường MS có bổ sung saccharose 3%, agar 9 g/lít, chất kích thích sinh trưởng 6BA 0,7 mg/lít ở độ pH= 5,8.

- Đặt mẫu sau khi cấy vào chai, lọ, ống nghiệm hay bịch niong có sẳn môi trường đặt trong ánh sáng điện huỳnh quang có 2000 - 3000lux.

- Sau 3 tháng thì các đỉnh sinh trưởng sẽ phát triển và tạo được nhiều cụm chồi với các kích thước khác nhau.

a. Cấy mẫu vào môi trường tạo chồi - b. Cụm chồi hình thành sau 3 tháng

Bảng các chất trong môi trường dung dịch mẹ MS

Dung dịch mẹ (Stock)	Hóa chất	Nồng độ (g/l)	Số ml dung dịch mẹ cần cho 100ml dung dịch làm việc
A	Na2-EDTA FeSO4.7H2O	7,45 5,57	5
B	NH4NO3 KNO3	82,5 95	20
C	H3PO3 KH2PO4 KI Na2MoO4.2H2O CoCl2.6H2O	1,24 34 0,166 0,050 0,005	5
D	MgSO4.7H2O MnSO4.4H2O ZnSO4.7H2O CuSO4.5H2O	74 4,46 1,72 0,005	5
E	CaCl2.2H2O	88	5
F	Thiamine.HCl	0,02	5
G	NAA	0,1	1
H	Kinetin	0,4	0,5

1.1.4. Nhân nhanh cụm chồi

- Sau khi đã phát triển thành nhiều cụm chồi thì các chồi này cần phải được tách ra để nhân nhanh.

- Các cụm chồi nhỏ có kích thước 5 - 10mm được tách ra và cấy lên môi trường MS có bổ sung saccharose 3%, agar 9 g/lít, chất kích thích sinh trưởng 6BA 0,5 mg/lít và GA3 0,1mg/lit ở độ p = 5,8 được đặt trong các bình tam giác.

- Cụm chồi phát triển tốt thì sau 2 tháng sẽ đạt được từ 4 - 5 chồi/cụm. Các chồi, cụm chồi phát triển mạnh sẽ cho thấy các cây con có màu xanh non, lá thẳng dài, kích thước cây từ 30 - 40mm.

a. Tách cum chồi đưa vào môi trường nhân nhanh cụm chồi - b. Chồi đạt kích thước 30 - 40mm

1.1.5. Duy trì cây

- Cây sau khi được cấy lên môi trường nhân gi ng và đạt kích thước 30 - 40mm thì được cấy chuyền sang môi trường MS có bổ sung saccharose 3%, agar 9g/lít, chất kích thích sinh trưởng 6BA 0,1 mg/lít và GA3 0,3 mg/lit ở độ p = 5,8 để duy trì sự phát triển của cây.

- Sau 1 tháng cây con phát triển mạnh, lá có màu xanh non, thẳng và có kích thước từ 40 - 60mm là đạt yêu cầu.

Chồi đạt kích thước 40 – 60mm

1.1.6. Tạo cây hoàn chỉnh

- Khi cây đạt kích thước từ 40 - 60mm sẽ được cấy chuyền tiếp sang môi trường duy trì sự phát triển của cây và tạo rễ MS có bổ sung saccharose 3%, agar 9 g/lít, NAA 0,3 mg/lít, than hoạt tính 2g/lít ở độ pH = 5,8.

- Sau 2 tháng trên môi trường này cây hoa đồng tiền sẽ có kích thước 7 - 10cm, có đầy đủ bộ rễ và đảm bảo tiêu chuẩn để đưa ra vườn ươm.

Cây hoàn chỉnh đủ tiêu chuẩn ra ngôi

1.1.7. Ra ngôi cây con

- Ra ngôi vào tháng 2 giúp nâng cao tỷ lệ sống, cây sinh trưởng và phát triển tốt nhất.

- Sau khi cây con đạt chiều cao 4 - 6cm, có từ 5 - 6 lá, đầy đủ bộ rễ (dài rễ 2 - 3cm) có thể tiến hành ra ngôi.

a. Các bước ra ngôi cây con bao gồm:

* Xử lý cây in vitro trước khi ra ngôi:

- Cây con sau khi lấy ra khỏi bình được rửa sạch môi trường, xếp gọn gàng trên rổ có lót báo ẩm để tránh cho cây bị gãy hỏng, mất nước.

- Ngâm cây khoảng 3 phút trong dung dịch Ridomil (nồng độ 3g/lít) để diệt trừ nấm bệnh trên cây.

* Giá thể:

- Yêu cầu giá thể: thông thoáng, tơi xốp, cung cấp đầy đủ dinh dưỡng và nước cho cây, khả năng thoát nước tốt, sạch nấm bệnh và vi khuẩn, không có tuyến trùng.

- Giá thể ra ngôi tốt nhất là hỗn hợp gồm: xơ dừa, đất sạch, phân chuồng hoai và phân lân (trong đó xơ dừa và đất sạch chiếm 80% còn các thành phần khác chiếm 20%).

- Phun đều thuốc Ridomil (nồng độ 3g/lít) để xử lý nấm bệnh trong giá thể.

* Kỹ thuật ra ngôi:

- Ra ngôi trên luống: phương pháp này ít được sử dụng

+ Chuẩn bị luống ra ngôi rộng 1 - 1,2m, cao 20 - 25cm và rãnh giữa các luống rộng 30 - 40cm.

+ Rải đều hỗn hợp giá thể trên mặt luống và dày 10 - 15cm.

+Ra ngôi cây trên nền đã chuẩn bị sẵn với khoảng cách: hàng cách hàng 7cm và cây cách cây 5cm.

- Ra ngôi trên khay: phương pháp này được sử dụng rộng rãi

+ Khay ra ngôi có kích thước 40 x 60cm, có 70 lỗ, đường kính lỗ 5cm, chiều sâu lỗ 5cm.

+ Cho giá thể vào đầy miệng lỗ trên khay và mỗi lỗ trồng một cây.

Chú ý: Trồng cây sao cho lấp đất kín bộ rễ nhưng vừa đủ ngập cổ rễ giúp cây sinh trưởng và phát triển tốt. Nên trồng cây vào buổi chiều để cây có thời gian phục hồi tốt sau 1 đêm. Sau khi trồng tưới đẫm nước.

a. Cây vừa được ra ngôi - b. Cây ra ngôi được 20 ngày

1.2. Tách cây

- Phương pháp tách cây hiện nay vẫn được sử dụng, tuy nhiên phương pháp này có nhiều nhược điểm như cây giống có hệ số nhân thấp, cây không đồng đều, hoa không đảm bảo chất lượng, cây nhanh bị thoái hóa…

- Cách thức tách cây:

+ Đào cả bụi, dùng tay rũ sạch đất

+ Dùng dao sắc nhẹ nhàng tách từng thân ra sao cho không bị đứt rễ và mỗi thân cây mới phải mang ít nhất 1 đến 2 rễ trở lên.

+ Trồng cây tách trực tiếp xuống giá thể trồng.

a. Tách cây - b. Trồng cây sau khi tách

2. Nhân giống hữu tính

- Nhân giống hữu tính hoa đồng tiền hiện nay ít sử dụng trong công tác nhân giống vì tỷ lệ phân ly rất cao (hơn 90%) , nhân giống hữu tính chỉ được thực hiện trong vông tác chọn giống

2.1. Cấy hạt trong môi trường nuôi cấy mô

- Thu hạt để gieo trên môi trường nuôi cấy nhân tạo nhằm tạo ra một số lượng cây giống nhất định phục vụ công tác chọn lọc giống cây trồng, công việc này bao gồm các bước:

+ Chọn cây tốt có hoa lớn và giữ hoa đến già và khô

+ Lấy hạt khô trên hoa (hạt nhỏ như hạt cải)

+ Hạt được xử lý vô trùng và được cấy trên môi trường MS có bổ sung 30g/l sucrose, 8g/l agar, 1mg/l indole-3-acetic acid (IAA).

- Cây trong ống nghiệm khi đạt chiều cao 5 - 7 cm, có khoảng 3 cặp lá với bộ rễ tốt sẽ được rút ra khỏi ống nghiệm, rửa sạch agar và xử lý qua thuốc trừ nấm.

- Trồng cây vào giá thể trộn sẵn trong khay xốp gồm xơ dừa, đất sạch, than bùn, phân chuồng hoai và phân lân (trong đó xơ dừa và đất sạch chiếm 50% còn các thành phần khác chiếm 50%).

- Hằng ngày tưới nước đủ ẩm

- Thời gian từ khi cấy đến khi ra ngôi khoảng 1 - 1,5 tháng, thời gian ra ngôi đến khi trồng khoảng 25 - 30 ngày.

2.2. Gieo hạt trực tiếp trên giá thể

- Chọn cây tốt có hoa lớn và giữ hoa đến già và khô

- Lấy hạt khô trên hoa (hạt nhỏ như hạt cải)

- Gieo hạt trực tiếp trong giá thể trộn sẵn trong khay xốp (xơ dừa, đất sạch, phân chuồng hoai và phân lân, trong đó xơ dừa và đất sạch chiếm 80% còn các thành phần khác chiếm 20%.

- Hằng ngày tưới nước đủ ẩm

- Thời gian từ khi gieo đến hình thành cây con hoàn chỉnh đủ tiêu chuẩn đem trồng khoảng 2 tháng.

3. Chăm sóc cây con

3.1. Che giảm ánh sáng

- Lợp giàn bằng lưới đen loại 3kg/100m2

- Vào vụ hè che 2 lớp lưới đen, giảm 50% cường độ ánh sáng trong suốt thời kỳ ra ngôi, đảm bảo cường độ ánh sáng khoảng 10.000 - 12.000lux.

- Cách che: Căng lưới đen cách mặt luống 1,5 - 2m.

3.2. Tưới nước cho hoa đồng tiền

- Trong 2 tuần đầu tiên cây còn nhỏ yếu nên tưới nước giữ ẩm cho cây bằng vòi phun mù tự động hoặc dùng bình phun tay. Hàng ngày phun đều cho ẩm toàn bộ cây và giá thể vào buổi sáng và chiều mát.

- Khi cây đã khỏe, phát triển tốt thì có thể dùng ô doa để tưới nước cho cây, 2 - 3 ngày/1 lần và duy trì độ ẩm 60 - 65%.

- Tưới nước vào sáng sớm hoặc chiều mát là tốt nhất.

3.3. Bón phân cho hoa đồng tiền

- Khi cây bén rễ hồi xanh (sau 2 tuần) sử dụng phân bón lá: giàu đạm cho cây với liều lượng 10ml/bình 8 lít nước, 7 ngày phun một lần để bổ sung dinh dưỡng cho cây, giúp cây sinh trưởng phát triển tốt.

3.4. Phòng trừ sâu bệnh

- Bệnh hại: Thường gặp trong vườm ươm bệnh thối cây và bệnh đốm lá

+ Bệnh thối cây: Sử dụng Ridomil liều lượng 200g/100 lít nước hoặc Daconil với liều lượng 250g/100 lít nước, định kỳ 7 ngày phun 1 lần.

+ Bệnh đốm lá: Sử dụng Score 250 D nồng độ 0,05% định kỳ 7 ngày phun lần.

- Sâu hại: Thường gặp sâu vẽ bùa và nhện

+ Sâu vẽ bùa: Dùng bẫy dính dẫn dụ con trưởng thành, mật độ bẫy dính từ 0,8 - 1,5m luống/bẫy. Sử dụng Supathion 40EC hoặc Politrin P - 440EC liều lượng 15 - 20ml/bình 8 lít.

+ Nhện: sử dụng Pegasus 500EC liều lượng 8 - 10ml/bình 8lít hoặc Ortus 5SC liều lượng 10ml/bình 8lít. Phun thuốc vào chiều mát.

3.5. Tiêu chuẩn cây xuất vườn

- Sau khi ra ngôi khoảng 60 ngày (2 tháng) cây đồng tiền sẽ đạt đạt tiêu chuẩn xuất vườn như sau:

+ Cây khỏe, xanh tốt, không dị dạng, sạch bệnh

+ Chiều cao cây từ 15 - 18cm và có 4 - 6 lá

+ Số lượng rễ trên cây lớn hơn 6 rễ và rễ dài 2 - 4cm

Khay cây giống đủ tiêu chuẩn xuất vườn - Cây con đủ tiêu chuẩn xuất vườn

3.6. Bứng cây và bao gói

- Trước khi bứng cây đi trồng 1 ngày, tưới đẫm để khi bứng cây đảm bảo rễ cây không bị đứt và giữ được bầu đất xung quanh bộ rễ.

- Dùng giấy gói bao quanh chặt bầu và vừa kín bộ lá để tránh bị tổn thương cây, thông thường gói 50 cây/1 bó.

- Nên bứng cây trồng vào những ngày râm mát hay vào buổi chiều, tránh ngày có cường độ ánh sáng quá cao làm cây dễ bị mất nước, chậm phục hồi sau khi trồng.

- Để vận chuyển đi xa nên xếp gọn và vừa khít vào thùng catton để tránh bị xe dịch, sau đó đục lỗ xung quanh thùng để đảm bảo được thông thoáng.